طرحواره محرومیت هیجانی یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است که در دوران کودکی شکل می‌گیرد و می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روابط و زندگی عاطفی فرد در بزرگسالی داشته باشد. این طرحواره به احساس عدم کفایت در دریافت محبت، توجه، و حمایت عاطفی از سوی دیگران اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره دست و پنجه نرم می‌کنند، اغلب احساس می‌کنند که نیازهای عاطفی‌شان برآورده نشده و در روابط خود با دیگران با چالش‌هایی روبرو می‌شوند. در این مقاله، به بررسی عمیق طرحواره محرومیت هیجانی، علل شکل‌گیری، نشانه‌ها، و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم.
طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟
طرحواره محرومیت هیجانی به عنوان یک الگوی فکری و احساسی پایدار تعریف می‌شود که در آن فرد باور دارد که دیگران نمی‌توانند نیازهای عاطفی او را برآورده کنند. این باور می‌تواند در دوران کودکی، به دلیل تجربیات منفی مانند عدم توجه، بی‌مهری، یا غفلت والدین شکل بگیرد. افرادی که با این طرحواره درگیرند، اغلب احساس تنهایی، عدم ارزشمندی، و ناامنی می‌کنند.
ریشه‌های طرحواره محرومیت هیجانی
عوامل مختلفی می‌توانند در شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی نقش داشته باشند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
-
والدین سرد و بی‌عاطفه: کودکانی که از سوی والدین خود محبت، توجه، و حمایت کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است به این باور برسند که لیاقت دریافت عشق و محبت را ندارند.
-
تجربه‌های تلخ و آسیب‌زا: تجربیاتی مانند طرد شدن، مورد سوءاستفاده قرار گرفتن، یا از دست دادن یکی از عزیزان در دوران کودکی، می‌توانند زمینه‌ساز شکل‌گیری این طرحواره باشند.
-
سبک‌های تربیتی نادرست: والدینی که از سبک‌های تربیتی سختگیرانه، انتقادی، یا بی‌توجه استفاده می‌کنند، می‌توانند به شکل‌گیری این طرحواره در کودک کمک کنند.
نشانه‌های طرحواره محرومیت هیجانی
افرادی که با طرحواره روانشناسی محرومیت هیجانی درگیرند، معمولاً نشانه‌های زیر را از خود بروز می‌دهند:
-
احساس تنهایی و انزوا: این افراد اغلب احساس می‌کنند که کسی آن‌ها را درک نمی‌کند و نمی‌توانند با دیگران ارتباط عاطفی برقرار کنند.
-
عدم اعتماد به دیگران: به دلیل تجربیات منفی گذشته، این افراد به سختی به دیگران اعتماد می‌کنند و در ایجاد روابط صمیمانه با مشکل مواجه می‌شوند.
-
احساس بی‌ارزشی و عدم کفایت: این افراد اغلب خود را دوست‌داشتنی و ارزشمند نمی‌دانند و باور دارند که لیاقت دریافت عشق و محبت را ندارند.
-
مشکل در بیان احساسات: به دلیل ترس از طرد شدن یا مورد قضاوت قرار گرفتن، این افراد در بیان احساسات خود با مشکل مواجه می‌شوند.
-
نیاز شدید به تأیید دیگران: این افراد برای جبران کمبودهای عاطفی خود، به تأیید و توجه دیگران نیاز دارند و در صورت عدم دریافت آن، احساس ناامنی و اضطراب می‌کنند.
تأثیر طرحواره محرومیت هیجانی بر روابط
طرحواره محرومیت هیجانی می‌تواند تأثیرات مخربی بر روابط فرد داشته باشد. این افراد ممکن است در ایجاد و حفظ روابط صمیمانه با مشکل مواجه شوند، زیرا به سختی به دیگران اعتماد می‌کنند و ترس از طرد شدن دارند. همچنین، این افراد ممکن است در روابط خود رفتارهای چسبنده، وابسته، یا کنترل‌کننده از خود نشان دهند که می‌تواند منجر به دور شدن دیگران از آن‌ها شود.
راهکارهای مقابله با طرحواره محرومیت هیجانی
غلبه بر طرحواره محرومیت هیجانی نیازمند تلاش و صبر است. برخی از راهکارهای مؤثر برای مقابله با این طرحواره عبارت‌اند از:
-
افزایش آگاهی: اولین قدم برای غلبه بر این طرحواره، شناخت و آگاهی از آن است. با شناخت الگوهای فکری و رفتاری مرتبط با این طرحواره، می‌توانید بهتر با آن مقابله کنید.
-
شناسایی و تغییر باورهای نادرست: باورهای نادرستی که در پس این طرحواره قرار دارند را شناسایی کنید و سعی کنید آن‌ها را با باورهای مثبت و واقع‌بینانه جایگزین کنید.
-
تقویت مهارت‌های ارتباطی: یادگیری مهارت‌های ارتباطی مؤثر می‌تواند به شما در ایجاد روابط سالم و پایدار کمک کند.
-
افزایش اعتماد به نفس: با تقویت اعتماد به نفس خود، می‌توانید باور کنید که لیاقت دریافت عشق و محبت را دارید.
-
درمان: در صورت نیاز، می‌توانید از کمک یک درمانگر متخصص در زمینه طرحواره درمانی برای غلبه بر این طرحواره استفاده کنید.
طرحواره درمانی و نقش آن در درمان محرومیت هیجانی
طرحواره درمانی یکی از رویکردهای درمانی مؤثر در درمان طرحواره محرومیت هیجانی است. در این روش درمانی، درمانگر به شما کمک می‌کند تا ریشه‌های طرحواره خود را شناسایی کنید، باورهای نادرست خود را به چالش بکشید، و مهارت‌های لازم برای ایجاد روابط سالم و ارضاء کننده را بیاموزید.
خودیاری و نقش آن در غلبه بر محرومیت هیجانی
علاوه بر درمان، می‌توانید از روش‌های خودیاری نیز برای غلبه بر طرحواره محرومیت هیجانی استفاده کنید. خواندن کتاب‌ها و مقالات مرتبط با این موضوع، شرکت در کارگاه‌های آموزشی، و تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی و مراقبه می‌تواند به شما در این مسیر کمک کند.
نتیجه‌گیری
طرحواره روانشناسی محرومیت هیجانی می‌تواند تأثیرات منفی قابل توجهی بر زندگی عاطفی و روابط فرد داشته باشد. با این حال، با شناخت این طرحواره، شناسایی ریشه‌های آن، و استفاده از راهکارهای مؤثر مانند طرحواره درمانی و روش‌های خودیاری، می‌توان بر این طرحواره غلبه کرد و روابط سالم و ارضاء کننده‌ای را تجربه نمود.
منابع
- Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.
- Farrell, J. M., & Shaw, I. A. (2012). Overcoming your inner critic: The 4-step solution for defeating self-sabotage. New Harbinger Publications
