تعدادی از اختلالات روانی مانند افسردگی، ترس، اضطراب و سایر مشکلات ناخودآگاه، منجر به ظهور رفتارهای ناهنجار و خود‌تخریبی می‌گردند. در زمینه علم روانشناسی، برای درمان این نوع رفتارها از روش “رفتار درمانی” بهره می‌برند که علاوه بر اثربخشی، بازخوردهای فراوانی را به دنبال داشته است. در این نوشتار، ما قصد داریم به بررسی رفتار درمانی بپردازیم و جزئیات بیشتری را از زاویه مشاوره فردی دکتر ضحی زندی ارائه دهیم.
رفتار درمانی چیست؟
علم رفتار درمانی باور دارد که رفتارهای انسان نتیجه یادگیری هستند، نه خود به خودی. این مفهوم امکان تغییر رفتارهای ناسالم و نامطلوب را از طریق آموزش رفتارهای جدید، اصلاح رفتارهای گذشته، و حذف رفتارهای نامطلوب فراهم می‌کند.
در زندگی روزمره، ما بدون آگاهی از وجود این نظام درمانی، از آن بهره می‌بریم. به عنوان مثال، عدم استفاده از کمربند ایمنی هنگام رانندگی نشان دهنده یک رفتار ناسالم است. با اعمال جریمه‌های تعیین شده توسط راهنمایی و رانندگی، افراد به راحتی ملزم به رعایت این قانون می‌شوند، که یک نمونه از رفتار درمانی از طریق اصلاح رفتارهای نامطلوب است.
رفتار درمانی برای چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟
تکنیک‌های رفتار درمانی می‌توانند برای بزرگسالان و کودکانی که با اختلالات روحی زیر مواجه هستند، موثر باشند:
- مدیریت خشم
- اضطراب
- پارانویا
- افسردگی
- اختلالات هراس
علاوه بر این، رفتار درمانی برای کاهش علایم زیر نیز کاربرد دارد:
- بیش‌فعالی (ADHD)
- اختلال وسواس فکری
- اختلال دوقطبی
- خودآزاری
- فوبیا
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلالات اشتها
- اعتیاد
رفتار درمانی توسط چه کسی و چگونه انجام می‌شود؟
این نوع درمان باید توسط افرادی با مدرک تخصصی در رشته‌های روانشناسی و روان‌پزشکی یا فردانی از جامعه مددکاران اجتماعی اجرا شود. اما چگونه این روش درمانی اجرا می‌شود؟ رفتار درمانی از تکنیک‌های مختلفی برخوردار است که با توجه به نوع اختلالات روانی، روش‌های درمان متنوعی ایجاب می‌کند. به عنوان مثال، اگر با ترس شدید از حشرات روبه‌رو هستید، از تکنیک مواجهه درمانی برای مقابله با این ترس استفاده می‌شود.
در یک جلسه درمان رفتاری، مراجعه‌کننده مشکل خود را بررسی و ارائه می‌دهد. روان‌درمانگر در ابتدا نیاز به شناخت کافی از نوع رفتار ناسالم فرد دارد. سپس از یک یا چندین تکنیک برای پیشبرد درمان استفاده می‌کند. در همه تکنیک‌های رفتار درمانی، علت بیماری اهمیت زیادی ندارد.
تخصصی‌ها معتقدند که گرچه خودشناسی ارزشمند است، اما به تنهایی تغییر رفتار را فراهم نمی‌کند. بنابراین برای کمک به تغییر رفتار، لازم نیست به درک دقیق از علت بیماری بپردازند. به عنوان مثال، اگر به دلیل اضطراب بیش از حد، ناتوان در صحبت کردن در جمع هستید، ممکن است مشکل شما در گذشته یا کودکی شما نهفته باشد. اما آیا شناخت این علت می‌تواند در تغییر رفتار تأثیرگذار باشد؟
در بیشتر موارد، ما آگاه هستیم که چرا در شرایط خاص رفتارهای خاصی از خود نشان می‌دهیم. اما با این آگاهی، توانایی تغییر رفتار خود را نداریم. بنابراین، رفتار درمانی اساساً بر تمرکز بر مشکلات فعلی فرد و چگونگی تغییر آنها تمرکز دارد.
تاثیر رفتار درمانی تا چه حدی است؟
تأثیرات قابل توجهی از رفتار درمانی در مقابله با انواع اختلالات روانی، حتی در موارد شدید، مشاهده شده است. این روش درمانی به عنوان یک راهکار مؤثر برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌های ناشی از اختلالات روانی، که تعداد زیادی از جمعیت را درگیر می‌کنند، شناخته می‌شود.
براساس آمارها، حداقل ۷۵ درصد از افرادی که از این روش درمانی بهره‌مند شده‌اند، از نتایج مثبت و رضایت بهره‌مند شده‌اند. اگرچه نحوه عملکرد درمانگر در این رویکرد اثرگذار است، اما نقش فعالیت و تلاش بیمار نیز به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت و درمان ایفا می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که تکنیک‌های رفتار درمانی در موارد افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر و الکل، پارانویا، ترس‌های شدید، مسائل خشم و بی‌اشتهایی بسیار مؤثرتر عمل کرده‌اند.
یکی از مزایای بارز این رویکرد، کاهش نیاز به مصرف داروهای درمانی است. این به معنای کاهش محتمل عوارض جانبی در دوره درمان و پس از آن می‌باشد، اما این امکان را فراهم می‌کند که بیمار بتواند بدون همراهی مشکلات جانبی دارو، به درمان خود ادامه دهد. درمانگر در این روند نقش مؤثری دارد، اما در مواردی نیاز به مصرف دارویی نیز ممکن است و نظر پزشک اساسی است.
انواع روش‌های رفتار درمانی
انواع روش‌های رفتار درمانی گسترده و متنوع هستند و بستگی به وضعیت درمانی و شدت علائم دارنده دارند. در زیر تعدادی از این روش‌ها را بررسی می‌کنیم:
-
تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی:
از شرطی سازی عملیاتی برای تغییر و اصلاح رفتارهای مشکل‌ساز استفاده می‌شود.
-
رفتار درمانی شناختی (CBT):
این روش رفتار درمانی را با درمان شناختی ترکیب می‌کند. متمرکز بر تأثیر افکار و عقاید فرد بر عملکرد و خلق و خوی او است.
-
رفتار درمانی دیالکتیکی:
از هر دو روش رفتاری و شناختی برای یادگیری مدیریت احساسات، پریشانی، و بهبود روابط بین فردی استفاده می‌کند.
-
نور درمانی:
از تکنیک‌های رفتاری برای کمک به افراد در غلبه بر ترس از موقعیت‌ها یا اشیا استفاده می‌شود. این روش شامل تمرین استراتژی‌های آرام‌سازی در معرض منابع ترس است.
-
عاطفی منطقی (REBT):
متمرکز بر شناسایی افکار و احساسات منفی یا مخرب است و به افراد آموزش داده می‌شود که چگونه این افکار را به چالش بکشند و عقاید منطقی‌تر را جایگزین کنند.
-
نظریه یادگیری اجتماعی:
به چگونگی یادگیری افراد از طریق مشاهده می‌پردازد، و مشاهده پاداش یا مجازات دیگران می‌تواند به یادگیری و تغییر رفتار منجر شود.
-
بازی درمانی رفتاری شناختی:
این رویکرد معمولاً در کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد و از بازی‌ها برای درک احساسات کودکان و بهبود ارتباط با آنها استفاده می‌شود.
-
حساسیت زدایی سیستم:
این رویکرد به تهویه مطبوع کلاسیک متکی است و معمولاً برای درمان فوبیا استفاده می‌شود. به افراد آموزش داده می‌شود که پاسخ‌های ترس را با پاسخ‌های آرامش جایگزین کنند.
-
بیزاری درمانی:
این رویکرد برای درمان مشکلاتی مانند سومصرف مواد و اعتیاد به الکل مؤثر است و با آموزش ایجاد محرکی مطلوب اما ناسالم کار می‌کند.
طول دوره رفتار درمانی چه مدت است؟
مدت زمان درمان رفتاری عموماً کوتاه و معین است، معمولاً از ۱۰ تا ۲۰ جلسه تشکیل می‌شود. هرچند که این تعداد جلسات به نظر ممکن است کم به نظر رسد، اما اثرات آن به طور پایدار تجربه می‌شود. پایبندی به این درمان می‌تواند مسیر را برای دستیابی به اهدافی که تا قبل از آن غیرممکن به نظر می‌رسید، سهل‌تر کند.
به عبارت دیگر، رویکرد رفتاری درمانی ممکن است منجر به واکنش‌های طبیعی، کاهش افسردگی، از بین بردن اعتیاد، و کاهش ترس و اضطراب گردد. انتخاب درمانگر مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا توانمندی او در تشخیص دقیق بیماری و استفاده از تکنیک‌های مناسب بر اثرگذاری درمان تأثیرگذار است. این اقدام مستقیماً در بهبود و از بین بردن رفتارهای مخرب، که ممکن است مانع از زندگی سالم شما شده باشند، دخیل است.
رفتار درمانی برای کودکان
تکنیک‌های رفتار درمانی برای کودکان یک راه حل موثر و جذاب است، که از دو عنصر اصلی یعنی رفتار درمانی کاربردی و بازی درمانی بهره می‌برد. این فرآیند شامل یادگیری روش‌هایی است که به کودکان کمک می‌کند چگونه به موقعیت‌ها با پاسخ‌های مثبت و سازنده پاسخ دهند.
در این درمان، اصلی‌ترین مرحله اعمال پاداش به رفتارهای مثبت و اجرای تنبیه برای رفتارهای ناپسند است. والدین نقش مهمی در تقویت این اصول در زندگی روزمره کودکان دارند.
برخی اوقات، ایجاد اعتماد کودکان به مشاور خود زمان بر می‌شود. این فرآیند طبیعی است و نیاز به صبر و توجه والدین دارد. ویژگی‌هایی چون بیان احساسات بدون ترس از عواقب، در نهایت به کودکان احساس راحتی و آرامش می‌دهد.
کودکان مبتلا به اختلالات اتیسم و ADHD نیز از روش‌های رفتار درمانی بهره‌مند می‌شوند، که این روش‌ها به آنها کمک می‌کند تا با چالش‌های خود بهتر مقابله کنند البته بهتر است که از روانشناسی کودک در این شرایط کمک بگیرید.
انتظارات از رفتار درمانی شناختی چه هستند؟
در راستای رفتار درمانی شناختی، شما با یادگیری نحوه شناسایی افکار دردناک و ناراحت‌کننده مرتبط با مشکلات فعلی خود، قدم به ارتقاء مهارت‌های شناختی خواهید‌گذاشت. اولین گام، تشخیص افکار و تصمیم‌گیری در مورد واقع‌گرایی یا عدم واقع‌گرایی آن‌هاست. اگر افکار غیر واقع‌گرایانه ارزیابی شوند، مهارت‌هایی برای تغییر الگوی فکری و سازگارسازی آن با شرایط فعلی شما آموخته خواهد‌شد.
هنگامی که دیدگاه شما به سمت واقع‌گرایی پیش‌رو می‌رود، درمانگر می‌تواند به شما در انتخاب اقدامات موثر کمک کند. شما ممکن است تکالیفی را بین جلسات انجام دهید که شامل تمرین‌هایی برای تقویت مهارت‌ها و پیاده‌سازی راه‌حل‌هایی که در جلسات درمان آموخته‌اید، در زندگی روزمره‌تان باشد. این تکالیف به شما کمک می‌کنند تا مهارت‌های جدید را در تفکر و عملکرد خود جا بیاورید و با وضعیت فعلی خود بهتر سازگاری پیدا کنید.
رفتاردرمانی شناختی چگونه کار می‌کند؟
رفتاردرمانی شناختی (CBT) با یک ترکیب منحصر به فرد از نظریات رفتاری و شناختی، تمرکز خود را بر روی تأثیر ادراکات فردی در واکنش‌ها و واقعیت مواجهه افراد می‌گذارد. در این رویکرد، باورها و افکار فرد درباره یک موقعیت اغلب بیشتر از خود موقعیت تأثیر گذار بر رفتار او می‌شود. وقتی کسی احساس ناراحتی یا ناامیدی می‌کند، دیدگاه او ممکن است به گونه‌ای باشد که واقعیت را دقیقاً نمی‌آورد.
CBT به مسائل حال متمرکز است و درمانگر، مراجعین را به سوالاتی درباره ذهنیت‌هایشان هدایت می‌کند تا افکار و احساسات ناراحت‌کننده را شناسایی کنند. درمانگر سپس مراجعین را به ارزیابی می‌کشد که آیا این افکار و احساسات معتبر هستند یا خیر. هدف اصلی CBT این است که افراد را به مشارکت فعال در درمان خود تشویق کرده و آنها را آموزش دهد که چگونه با تغییر تفکر و نگرش خود نسبت به موقعیت‌های روزمره، به بهبود زندگی خود برسند.
چگونه بهترین رفتاردرمانی شناختی را پیدا کنید؟
برای تجربه یک درمان CBT موثر و کارآمد، به دنبال متخصصان سلامت روان معتبر باشید که آموزش خاصی در زمینه رفتاردرمانی شناختی داشته باشند. از مهمترین مواردی که باید به آنها توجه کنید، می‌توان به مهارت‌ها و تخصص در زمینه CBT اشاره کرد.
علاوه بر تحصیلات و مدارک تخصصی، ارتباط مثبت و راحتی با درمانگر نقش مهمی در موفقیت جلسات CBT دارد. احساس ارتباط و اعتماد به درمانگر می‌تواند فرآیند درمان را بهبود بخشد. بنابراین، اطمینان حاصل کنید که با انتخاب درمانگر، احساس راحتی و ارتباط مثبتی دارید.
اگر به دنبال درمانگری با تجربه در زمینه رفتاردرمانی شناختی هستید، با دکتر ضحی زندی تماس بگیرید. ایشان دارای تجربه و آموزش مرتبط با CBT بوده و می‌توانند به شما در راستای بهبود و تغییر نگرش و رفتارهای شما کمک کنند.
جمع‌بندی از رفتار درمانی
تأثیر قدرتمند افکار بر رفتارهای ما را مغفول می‌گیریم. حفظ تمرکز مثبت بدون توجه به شرایط اطراف یک چالش است که بسیاری از ما آن را مغفول می‌پنداریم. الگوهای فکری ناکارآمد یا مضر ممکن است همگان را به ابتلا به آن وا می‌دارد، خصوصاً زمانی که امور به طور ناخوشایند پیش می‌روند. با این حال، برخی از ما بیشتر تمایل دارند که افکار منفی را به رفتارهای مشکل‌ساز تبدیل کنند.
در مواجهه با مشکلاتی که الگوهای فکری ناسالم یا آسیب روانی آنها را تشدید می‌کند، آگاهی از نحوه‌ی تأثیر افکار بر ایجاد علائم، کلید غلبه بر پریشانی را در اختیار دارد. در زمینه تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی (ABA)، توجه به شیوه‌های ارتباطی سالم، توسعه مهارت‌های اجتماعی و سایر فعالیت‌ها تأکید و تشویق می‌شود. این برنامه همچنین به مهارت‌های یادگیری تطبیقی مانند بهداشت، مهارت در حرکت، خودکفایی، مدیریت زمان و رفتارهای مثبت در محیط‌های کاری اشاره دارد.
