طرحواره استحقاق، یک الگوی فکری ناکارآمد و عمیقاً ریشه‌دار در مبحث روانشناسی است که در آن فرد خود را مستحق امتیازات و حقوق ویژه‌ای می‌داند که دیگران از آن بی‌بهره‌اند. این باور نادرست، در بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد، از روابط شخصی گرفته تا عملکرد شغلی، تأثیرات مخربی به جا می‌گذارد. در این مقاله، به بررسی جامع طرحواره استحقاق، علل شکل‌گیری، نشانه‌ها و علائم، پیامدهای منفی، و در نهایت، راهکارهای درمانی برای غلبه بر این مشکل می‌پردازیم.
طرحواره استحقاق چیست؟
طرحواره استحقاق، یک مفهوم روان‌شناختی است که به باور فرد به برتری خود نسبت به دیگران اشاره دارد. افراد مبتلا به این طرحواره روانشناسی ، اغلب احساس می‌کنند که بدون توجه به تلاش و شایستگی‌شان، سزاوار پاداش‌ها، موفقیت‌ها، و توجه بیشتر از دیگران هستند. آنها ممکن است قوانین را زیر پا بگذارند، به حقوق دیگران بی‌توجه باشند، و انتظارات غیرمنطقی از اطرافیان خود داشته باشند.
ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره استحقاق
عوامل مختلفی در شکل‌گیری طرحواره بزرگ منشی نقش دارند، از جمله:
- تجربیات دوران کودکی: والدینی که به طور مداوم فرزند خود را ستایش می‌کنند و نیازهای او را بی‌قید و شرط برآورده می‌کنند، می‌توانند به شکل‌گیری این طرحواره دامن بزنند. همچنین، کودکانی که در محیط‌های رقابتی رشد می‌کنند، ممکن است برای جلب توجه و تأیید والدین، به این باور برسند که باید از دیگران برتر باشند.
- عوامل اجتماعی و فرهنگی: برخی فرهنگ‌ها، ارزش زیادی برای موفقیت و رقابت قائل هستند. در چنین جوامعی، افراد ممکن است برای دستیابی به جایگاه اجتماعی بالا، به این باور برسند که باید از دیگران برتر باشند.
- عوامل شخصیتی: برخی افراد ذاتاً دارای ویژگی‌های شخصیتی هستند که آنها را مستعد ابتلا به طرحواره استحقاق می‌کند، مانند خودشیفتگی، کمال‌گرایی، و نیاز به کنترل.
نشانه‌ها و علائم طرحواره استحقاق یا بزرگ منشی
افراد مبتلا به طرحواره بزرگ منشی، مجموعه‌ای از نشانه‌ها و علائم را از خود بروز می‌دهند، از جمله:
- احساس برتری: این افراد احساس می‌کنند که از دیگران باهوش‌تر، جذاب‌تر، و توانمندتر هستند.
- انتظارات غیرمنطقی: آنها انتظار دارند که دیگران نیازهای آنها را در اولویت قرار دهند و به آنها امتیازات ویژه‌ای بدهند.
- مشکل در پذیرش انتقاد: آنها در برابر انتقاد بسیار حساس هستند و آن را به عنوان یک حمله شخصی تلقی می‌کنند.
- رفتار خودخواهانه: آنها بیشتر به فکر منافع خود هستند و به نیازها و احساسات دیگران بی‌توجهی می‌کنند.
- مشکل در حفظ روابط: رفتار خودخواهانه و انتظارات غیرمنطقی آنها، باعث می‌شود که در حفظ روابط سالم با دیگران مشکل داشته باشند.
انواع طرحواره استحقاق
طرحواره استحقاق به اشکال مختلفی بروز می‌کند، از جمله:
- طرحواره استحقاق وابسته: این افراد معتقدند که به دلیل ضعف یا ناتوانی، سزاوار مراقبت و حمایت ویژه از سوی دیگران هستند.
- طرحواره استحقاق سلطه‌گر: این افراد معتقدند که به دلیل قدرت و برتری، حق دارند دیگران را کنترل کنند و به آنها دستور دهند.
- طرحواره استحقاق انتقام‌جو: این افراد معتقدند که اگر به آنها ظلم شود، حق دارند به هر نحوی که می‌خواهند، انتقام بگیرند.
پیامدهای منفی طرحواره بزرگمنشی
طرحواره استحقاق می‌تواند پیامدهای منفی متعددی در زندگی فرد داشته باشد، از جمله:
- مشکلات در روابط: رفتار خودخواهانه و انتظارات غیرمنطقی این افراد، باعث می‌شود که در ایجاد و حفظ روابط سالم با دیگران مشکل داشته باشند.
- مشکلات شغلی: آنها ممکن است به دلیل رفتار خودخواهانه و عدم توانایی در همکاری با دیگران، در محیط کار با مشکل مواجه شوند.
- مشکلات روانی: طرحواره استحقاق می‌تواند منجر به مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، و اختلال شخصیت خودشیفته شود.
- انزوای اجتماعی: رفتار خودخواهانه آنها می‌تواند باعث شود که از سوی دیگران طرد شوند و احساس تنهایی کنند.
راهکارهای درمان طرحواره استحقاق
درمان طرحواره بزرگ منشی، یک فرایند پیچیده و زمان‌بر است که نیاز به تعهد و تلاش فرد دارد. برخی از راهکارهای درمانی عبارتند از:
- روان‌درمانی: درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای طرحواره استحقاق است. در این روش، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری ناکارآمد خود را شناسایی و تغییر دهد.
- گروه درمانی: شرکت در گروه‌های درمانی، به فرد کمک می‌کند تا با دیگران ارتباط برقرار کند، از تجربیات آنها بیاموزد، و احساس تنهایی نکند.
- خودیاری: کتاب‌ها و منابع خودیاری متعددی در زمینه طرحواره درمانی وجود دارد که می‌توانند به فرد در شناخت و غلبه بر این مشکل کمک کنند.
پیشگیری از شکل‌گیری طرحواره بزرگمنشی در کودکان
والدین می‌توانند با رعایت برخی نکات، از شکل‌گیری طرحواره استحقاق در کودکان خود جلوگیری کنند، از جمله:
- تشویق به تلاش و کوشش: به جای ستایش بی‌قید و شرط، کودکان را به خاطر تلاش و کوشش‌شان تشویق کنید.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: به کودکان بیاموزید که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند، به نیازها و احساسات آنها احترام بگذارند، و در فعالیت‌های گروهی شرکت کنند.
- ایجاد محیط خانوادگی سالم: در محیط خانواده، به عدالت و احترام متقابل اهمیت دهید و از رفتارهای خودخواهانه و سلطه‌گرانه پرهیز کنید.
نتیجه‌گیری
طرحواره استحقاق، یک مشکل جدی است که می‌تواند تأثیرات مخربی بر زندگی فرد و اطرافیان او داشته باشد. با این حال، با شناخت این مشکل، آگاهی از علل و نشانه‌های آن، و استفاده از راهکارهای درمانی مناسب، می‌توان بر این مشکل غلبه کرد و به یک زندگی سالم و رضایت‌بخش دست یافت.
بیشتر بخوانید:
همه چیز در مورد طرحواره + انواع آن
همه چیز در مورد طرحواره درمانی
