تروما روحی که به معنای ضربه روحی و روانی است، ناشی از وقایع ناراحت‌کننده و فشار‌آور است که باعث نقض احساس امنیت شما می‌شود و به شما احساس خطر و ناامنی القا می‌کند. این تجربه ممکن است باعث شود تا درگیر احساسات ناراحت‌کننده، خاطرات ترسناک، و اضطراب شوید که به طور مداوم با شما همراه باشند. علاوه بر این، تروما می‌تواند منجر به بی‌حسی، قطع ارتباطات، و کاهش اعتماد به دیگران گردد.
در صورت تجربه این احساسات، مهم است که به دنبال درمان مناسب باشید. اولین گام مهم در مقابله با تروما، مراجعه به یک روانشناس است. این تخصصی‌ترین افراد می‌توانند به شما در مراحل درمان و بهبودی کمک کنند. در ادامه، به بررسی عمیق‌تر تروما روحی و ابعاد مختلف آن می‌پردازیم.
تروما روحی چیست؟
هر زمانی که با موقعیتی روبرو می‌شوید که شما را تحت فشار قرار داده و به تنهایی می‌اندازد، ممکن است به تروما روحی برخورد کنید، حتی اگر هیچ صدمه جسمی نداشته باشید. در تروما روحی، اهمیت بیشتر به تجربه احساسی و ذهنی شما از یک رویداد داده می‌شود تا شرایط فیزیکی آسیب‌زا. هرچه احساسات ترس و درماندگی شما بیشتر باشد، آسیب ناشی از تروما نیز افزایش می‌یابد.
اصطلاح “تروما” واژه‌ای است که از زبان یونانی گرفته شده و به معنای “زخم” است، که در اینجا به عنوان آسیب روانی تفسیر می‌شود. اگر مکانیسم‌های محافظتی روانی در پی یک تجربه آسیب‌زا فعال شوند، تروما ممکن است رخ دهد. واقعاتی مانند تصادفات جدی، بیماری‌ها، بلایای طبیعی، تجاوز، خشونت روانی و جسمی، خشونت‌های جنسی و تجربیات تلخ از از دست دادن عزیزان، به طور کلی به عنوان وقایع آسیب‌زا معرفی می‌شوند.
در مکالمات عامیانه، عبارت تروما معمولاً برای توصیف انواع حوادث دردناک استفاده می‌شود تا نشان دهد که آن حادثه یک فشار روانی خاص را بر فرد داشته است. درمان تروما روحی می‌تواند به وسیله متخصصان روانشناسی انجام شود، و در ادامه به بررسی علائم و گام‌های درمانی این وضعیت می‌پردازیم.
تعریف تروما در علوم پزشکی
در سیستم‌های طبقه‌بندی پزشکی مانند ICD-10 و DSM-IV که برای ارزیابی مسائل روانشناختی به‌کار می‌روند، این مفهوم به گونه‌ای دقیق تعریف شده است که تنها شامل واقعیت‌هایی می‌شود که:
- به طور واضح یک تهدید استثنایی یا بزرگ را نشان می‌دهند، شبیه به فاجعه (ICD-10) که شامل مرگ واقعی، صدمات جسمی یا تهدیدی برای سلامت جسمی فرد یا دیگران (DSM-IV) می‌باشد.
- اتفاقاتی که تقریباً در همه موارد ناامیدی ذهنی ایجاد می‌کنند (ICD-10) یا با ترس شدید، درماندگی یا وحشت همراه هستند.
این حوادث که به‌عنوان آسیب‌زا شناخته می‌شوند، می‌توانند در همه افراد یک شوک عمیق ایجاد کنند و منجر به واکنش بیش‌از‌حد سیستم استرس بیولوژیکی در بدن شوند. به عبارت دیگر، تأثیر این ضربه نه تنها در ابعاد روحی بلکه از نظر جسمی نیز قابل‌مشاهده است. طغیان مغز به‌عنوان یک بخش از واکنش شدید به استرس، ممکن است از پردازش موثر تجربیات فرد جلوگیری کند، باعث شود فرد قادر به هضم و فاصله‌گرفتن از تجربیات خود به‌صورت معمولی نشود.
علل روانشناختی تروما روحی
تروما روحی ممکن است از دلایل متنوعی برخوردار باشد که شامل موارد زیر می‌شوند:
- حوادث ناگهانی: مانند تصادفات، جراحات یا حملات خشونت‌آمیز، به‌ویژه اگر در کودکی به صورت غیرمنتظره رخ داده باشد.
- استرس مداوم: زندگی در محله‌های جنایتکار، مواجهه با بیماری‌های تهدیدکننده زندگی یا تجربه حوادث ناگوار و مکرر مانند قلدری، خشونت خانگی یا بی‌توجهی در دوران کودکی.
- موارد کم‌توجه: شامل جراحی، مرگ ناگهانی یکی از نزدیکان، قطع روابط مهم یا تجربه تحقیرآمیز یا ناامیدکننده، به‌ویژه اگر این اتفاقات عمدتاً توسط افراد ظالم ایجاد شده باشند.
- مواجهه با بلا: تعامل با آسیب‌های ناشی از بلایا یا واقعیات طبیعی می‌تواند چالش‌های منحصر به‌فردی را ایجاد کند، حتی اگر به‌طور مستقیم در رویداد شرکت نکرده باشید.
تأثیرات تصاویر واقعیت در رسانه‌ها و اخبار نیز می‌تواند بر سیستم عصبی شما تأثیر گذار باشد و استرس آسیب‌زا را ایجاد کند. به عنوان یک جوانب مهم درمان، درک علل تروما و ایجاد تغییرات مناسب در زندگی می‌تواند به شما کمک کند تا با این تجربه مقابله کرده و به زندگی عادی بازگردید. بهتر است که در صورت وقوع مشکل به روانشناسی کودک مراجعه شود تا در بزرگسالی به تروما تبدیل نگردد.
نشانه‌های روانی و جسمی تروما روحی
تجربه تروما بر هر فرد به شکلی خاص و متفاوت تأثیر می‌گذارد و این اثرات در احساسات و واکنش‌های جسمانی ما به وضوح نمود پیدا می‌کند. هیچ راه حتمی برای تفکر، احساس کردن یا پاسخ دادن به تروما وجود ندارد، بنابراین حضور یا عدم حضور علائم خاص نباید به عنوان درست یا غلط تفسیر شود. واکنش‌های شما و دیگران نسبت به تجربه تروما می‌تواند متنوع و شخصی باشد و به هیچ وجه نباید آن را قضاوت کرد. این واکنش‌ها بخش طبیعی از پاسخ‌های عادی به وقایع غیرعادی هستند.
نشانه‌های عاطفی و روانی ناشی از تروما روحی
علائم تروما از حداقل تا حداکثر درجه متفاوت بوده و تأثیرات آن بر هر فرد به ویژگی‌های فردی و شرایط محیطی بستگی دارد. نشانه‌های عاطفی و روانی تروما شامل:
- شوک، انکار یا ناباوری: اولین واکنش‌های فرد ممکن است شامل شوک، انکار یا عدم قبول واقعیت باشد.
- گیجی و مشکل در تمرکز: افراد ممکن است با گیجی یا مشکل در تمرکز مواجه شوند، که این امور ممکن است در طول زمان بهبود یابد یا به شدت افزایش یابد.
- عصبانیت و تحریک پذیری: احساسات عصبانیت، تحریک پذیری و نوسانات خلقی از دیگر نشانه‌های ممکن هستند.
- اضطراب و ترس: افراد ممکن است با اضطراب و ترس شدید مواجه شوند که ممکن است به طور مداوم با آن مواجه شوند.
- احساس گناه و شرم: عواقب احتمالی رویداد ممکن است منجر به احساس گناه، شرم یا سرزنش خود شوند.
- کناره‌گیری از دیگران: برخی افراد ممکن است به دلیل تروما از تعامل با دیگران کاسته و به‌صورت خودکشی عمل کنند.
- احساس ناراحتی یا ناامیدی: افراد ممکن است احساس ناراحتی یا ناامیدی شدید را تجربه کنند.
- قطع ارتباط یا بی حسی: احساس قطع ارتباط اجتماعی یا بی حسی از دیگران نیز ممکن است نشانه ترومای روانی باشد.
همچنین، برخی افراد ممکن است با مشکلات روانی همچون افسردگی، اضطراب، و مسائل مرتبط با سوء مصرف مواد مواجه شوند.
علائم جسمی ناشی از تروما روحی
تروما می‌تواند تأثیرات قابل‌ملاحظه‌ای بر جسم داشته باشد و علائم جسمی متنوعی ایجاد کند. این علائم شامل:
- بی‌خوابی یا کابوس: تجربه تروما ممکن است باعث بی‌خوابی یا تجربه کابوس‌های مکرر شود.
- خستگی: احساس خستگی ناشی از تروما معمولی است و ممکن است تأثیر بر سطح انرژی فرد بگذارد.
- شوکه شدن به‌راحتی: حساسیت افزایش یافته به محیط و شوک‌پذیری افزایش یافته ممکن است نشانه ترومای جسمی باشد.
- مشکل در تمرکز: ترکیب تروما باعث مشکلات در تمرکز و توجه فرد می‌شود.
- ضربان قلب شدید: افزایش غیرطبیعی ضربان قلب یکی از نشانه‌های جسمی تروما می‌باشد.
- سرگیجه و تحریک: تروما می‌تواند باعث سرگیجه و حالت تحریک شود.
- دردها: حس درد یا درد‌های مزاحم نیز ممکن است از جمله علائم جسمی تروما باشد.
- تنش عضلانی: تروما ممکن است باعث ایجاد تنش و فشار در عضلات شود.
- تعریق: افزایش تعریق یک نشانه متداول جسمی تغییرات ناشی از تروما است.
- احساس پرش: تروما ممکن است باعث احساس پرش و نگرانی شدید شود.
- اختلال گوارشی: مشکلات مربوط به گوارش ممکن است به عنوان علائم جسمی تروما ظاهر شوند.
این علائم جسمی می‌توانند نشان‌دهنده پیچیدگی تروما در تأثیر گذاری بر سلامت جسمانی فرد باشند و نیاز به مداخلات مراقبتی داشته باشند.
انواع تروما روحی
-
ضربه حاد:
– ناشی از یک رویداد تنش‌زا یا خطرناک.
– ممکن است ناگهانی و ناخودآگاه رخ دهد و عوارض فوری داشته باشد.
-
ترومای مزمن:
– ناشی از تعاملات مکرر و طولانی مدت با رویدادهای استرس‌زا می‌باشد.
– مثال: موارد کودک آزاری، قلدری یا خشونت خانگی.
-
ترومای پیچیده:
– ناشی از معرض قرار گرفتن در برابر چندین رویداد آسیب‌زا به‌صورت همزمان.
– این نوع تروما ممکن است تأثیرات پیچیده‌تری بر جسم و ذهن داشته باشد.
-
ترومای ثانویه یا ترومای جانبی:
– نمونه‌ای دیگر از ضربه روانی است که توسط تماس نزدیک با فرد تجربه‌کننده یک رویداد آسیب‌زا، ایجاد می‌شود.
– افرادی که از کسانی که تروما را تجربه کرده‌اند مراقبت می‌کنند، نیز در معرض آسیب‌های جانبی قرار دارند.
افرادی که به عنوان مراقبان اعضای خانواده یا متخصصان بهداشت روانی به افراد تحت تأثیر یک رویداد آسیب‌زا مراقبت می‌کنند، ممکن است با علائم PTSD و آسیب‌های جانبی دیگر مواجه شوند. این افراد نیاز به پشتیبانی و مراقبت مشخص دارند تا بتوانند بهتر با اثرات منفی تروما مقابله کنند.
آیا همه افراد تحت فشارهای روحی به تروما دچار می‌شوند؟
تجربه یک رویداد استرس‌زا نه همیشه به تروما منجر می‌شود. تروما انواع مختلفی دارد و نه همه کسانی که با مواقع فشار ذهنی روبرو می‌شوند، به تروما مبتلا می‌شوند. برخی افراد ممکن است علائمی را تجربه کنند که در مدت زمان کوتاهی حل می‌شوند، درحالی که دیگران ممکن است با آثار طولانی‌مدت روبرو شوند.
استفاده از روش‌های درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا علت اصلی آسیب را معالجه کرده و راهکارهای موثری برای مدیریت علائم خود پیدا کنند. با این وجود، هر فرد ممکن است به دلیل هر رویدادی که به نظر او تهدیدکننده یا مضر است، تروما (ضربه روحی) تجربه کند.
آسیب‌دیده‌ها می‌توانند احساسات گوناگونی را نه تنها بلافاصله پس از وقوع رویداد بلکه در طولانی مدت نیز تجربه کنند. افراد ممکن است با احساس خستگی، احساس درماندگی، و یا مشکلات در پردازش تجربیات خود مواجه شوند. تروما همچنین ممکن است علائم جسمی ایجاد کند.
تأثیرات تروما ممکن است به مدت طولانی بر سلامت فرد تأثیر بگذارد. اگر علائم همچنان ادامه دارند و شدت آنها کاهش نیابد، این ممکن است نشان‌دهنده تبدیل تروما به یک اختلال روانی باشد که به عنوان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شناخته می‌شود.
تأثیر تروما روحی بر مشکلات روانی
تروما گاهی می‌تواند به طور مستقیم به ایجاد مشکلات روانی منجر شود یا شما را در برابر این مشکلات به شدت آسیب‌پذیر کند. این امر ممکن است یکی از عوامل کلیدی در پیدا کردن ریشه مشکلات بهداشت روانی باشد. تشخیص دقیق که کدام مشکل به عنوان نتیجه تروما به وجود آمده است، ممکن است چالش‌برانگیز باشد.
به علاوه، برخی از وضعیت‌ها به عنوان پیامدهای مستقیم از زخم‌های روانی شناخته می‌شوند، از جمله اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال پیچیده استرس پس از سانحه (PTSD پیچیده) که می‌توانند به‌طور مستقیم با تجربه تروما مرتبط باشند. این درک عمیق‌تری از اثرات تروما بر سلامت روانی فراهم می‌کند و نقطه شروع مؤثری برای مداخلات درمانی فراهم می‌آورد.
تشخیص تروما روحی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
برای تشخیص تروما روحی و PTSD، پزشک از مراحل زیر استفاده می‌کند:
-
معاینه فیزیکی:
– اجرای معاینه فیزیکی جهت بررسی مسائل پزشکی که ممکن است علائم شما را تحت تأثیر قرار داده باشد.
-
ارزیابی روانشناختی:
– برگزاری ارزیابی روانشناختی که شامل بحث در مورد علائم و نشانه‌های شما و همچنین بررسی رویدادهایی است که ممکن است به این علائم منجر شده باشد.
-
استفاده از معیارهای تشخیصی:
– بهره‌گیری از معیارهای تشخیصی و آماری اختلالات روانی جهت تعیین دقیق ترین تشخیص.
تشخیص تروما نیازمند معرض شدن به یک رویداد آسیب‌زا است، که شامل تهدید واقعی یا احتمالی مرگ، خشونت یا آسیب جدی باشد. این معرض شدن ممکن است به یکی از راه‌های زیر اتفاق بیافتد:
– مستقیماً تجربه مستقیم این حادثه آسیب‌زا توسط شما.
– شاهد رویداد ناگوار برای دیگران بودن شما.
– یکی از نزدیکان شما تجربه کرده یا تهدید شده و این تجربه را با شما به اشتراک گذاشته است.
در صورتی که مشکلات پس از این معرض شدن به مدت بیش از یک ماه ادامه یابد و تأثیر قابل توجهی بر عملکرد شما در محیط‌های اجتماعی و کاری داشته باشد و بر روابط شما تأثیر منفی بگذارد، احتمال دارد که به عنوان یک فرد مبتلا به PTSD شناخته شوید.
تاثیرات تروما روحی در کودکی و احتمال تجربه تروما در بزرگسالی
تجربه آسیب‌های دوران کودکی ممکن است از هر چیزی که احساس ایمنی و امنیت کودک را تهدید کند، ناشی شود. این شامل عواملی نظیر:
– محیط ناپایدار یا ناامن
– جدایی از والدین
– بیماری‌های جدی
– روش‌های مداخله پزشکی
– سوءاستفاده جنسی، جسمی یا کلامی
– خشونت خانگی
– بی‌توجهی.
تاثیر تجربه تروما روحی در دوران کودکی می‌تواند بر سلامت روحی به شدت و به طولانی مدت تأثیر بگذارد. هنگامی که آسیب‌ها و مشکلات دوران کودکی حل نشوند، احساسات ترس و درماندگی به دوران بزرگسالی منتقل می‌شوند و زمینه را برای بروز مشکلات بیشتر فراهم می‌کند. با این حال، حتی اگر آسیب شما سال‌ها پیش اتفاق افتاده باشد، امکاناتی وجود دارد که به شما کمک می‌کنند تا با درد موجود مقابله کنید، اعتماد به نفس خود را بهبود بخشید و ارتباطات سالمتری با دیگران برقرار کنید، همچنین حس تعادل احساسی خود را بازیابی کنید.
زمان مناسب برای مشاوره تروما روحی چه مواقعی است؟
هر فرد بر اساس تجربیات و شرایط زندگی خود به طور مختلف به درمان تروما روحی پاسخ می‌دهد. اگر چه فرآیند بهبودی ممکن است زمان‌بر باشد، اما اگر علائم شما بهبود نیابند، مراجعه به یک متخصص تروما ضروری می‌شود.
در موارد زیر، بهتر است از خدمات مشاوره فردی تروما استفاده کنید:
۱. دشواری‌های در زندگی روزمره یا محیط کار.
۲. تجربه اضطراب، ترس یا افسردگی به شدت.
۳. مشکل در برقراری روابط نزدیک و احساس رضایت.
۴. تجربه خاطرات ترسناک، کابوس‌ها یا فلاش‌بک‌ها.
۵. اجتناب از هر چیزی که به یادآوری تروما می‌انجامد.
۶. بی‌حسی و بی‌ارتباطی احساسی با دیگران.
۷. استفاده از مواد مخدر یا الکل به عنوان مکمل‌های معاون.
مواجهه با تروما ممکن است وحشتناک و دردناک باشد، بنابراین اهمیت دارد که این فرآیند تحت هدایت یک متخصص تروما با تجربه انجام شود. انتخاب درمانگر مناسب ممکن است زمان‌بر باشد، اما کیفیت ارتباط شما با او از اهمیت بالایی برخوردار است. در نهایت، درمانگری که احساس راحتی با او دارید، می‌تواند ارتقاء بهبودی شما را تسریع بخشد.
