اختلال خواب در کودکان و نوجوانان مشکلات روزمره‌ای هستند؛ حتی نوزادان هم ممکن است با اختلالات خواب مواجه شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کیفیت و یا کمیت ناکافی خواب در کودکان به گونه‌ای با مشکلات متنوعی ارتباط دارد، از جمله مشکلات تحصیلی، رفتاری، رشدی، اجتماعی، ناهنجاری‌های وزنی و دیگر مسائل بهداشتی. اختلالات خواب نه تنها بر سلامت کودک تأثیر می‌گذارند، بلکه ممکن است بر دینامیک خانواده و خواب والدین و خواهران و برادران نیز اثر بگذارند. به همین دلیل مشاوره نوجوان و کودک از اهمیت بالایی برخوردار است.
اختلال خواب در کودکان چیست؟
کودکان ممکن است با مشکلاتی مانند دشواری در زمینه‌های خوابیدن یا خواب برقرار نگه داشتن روبرو شوند؛ مشکلات روانی مثل آپنه یا وقفه تنفسی در حین خواب، رفتارهای ناهنجار یا حتی اتفاقاتی چون راه رفتن در خواب یا علائم دیگری از نیمه شب می‌توانند رخ دهند؛ به عنوان مثال، سندروم پای بیقرار یا علائمی مانند خواب آلودگی بیش از حد، تن‌انداختگی یا کاتاپلکسی.
هرچند که بزرگ‌ترها نیز ممکن است با مسائل مشابهی روبرو شوند، اما علت‌شناسی، نشانه‌ها و یافته‌های اختلالات خواب در کودکان ممکن است با بزرگ‌ترها تفاوت داشته باشد. همچنین، جنبه‌های تکاملی در دوران کودکی نقش مهمی در خواب اطفال ایفا می‌کنند؛ از جمله بی‌خوابی در اوایل دوران کودکی یا سندروم تاخیر در فاز خواب در جوانان.
انواع مشکلات و اختلال خواب در کودکان
اختلالات خواب در هر کودک ممکن است با ویژگی‌های خود نمایان شود که هرکدام به درمان اختلال خواب در کودکان نیاز دارد. این امر اهمیت دارد زیرا هر نوع اختلال ممکن است باعث اختلال در نظم خواب کودکان شده و آنان را تحت فشار قرار دهد. در ادامه، انواع اختلالات خواب در کودکان را به صورت دقیق بررسی خواهیم کرد:
اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا
یکی از دسته‌های اختلالات خواب در کودکان، پاراسومنیا است که موجب می‌شود فرد در حالت خواب رفتارها و حرکات غیرمعمولی نشان دهد. این رفتارها شامل دندان‌قروچه، ناله، فشار دادن فک‌ها به یکدیگر، شب‌های ادراری، حرف‌زدن در خواب، کابوس شبانه و سایر اظهارات هستند. این موارد نشانگر اختلالات خواب پریشی در کودکان می‌باشند که نیاز به بررسی و درمان دارند.
اختلال آپنه خواب
آپنه خواب در واقع نوعی اختلال تنفسی در زمان خواب است که ممکن است تأثیرات جدی داشته باشد و این مسئله باید به دقت بررسی شود. در این اختلال، تامین اکسیژن به بدن به نحو کافی انجام نمی‌شود و فرد به طور متناوب در طول خواب بیدار می‌شود. این مشکل بسیار حائز اهمیت است و نباید به هیچ عنوان از نظر گذرانده شود.
نارکولپسی یا حمله‌ی دائم خواب
نارکولپسی، یا همان حمله‌ی دائم خواب، یک وضعیت است که در آن فرد دچار احساس خستگی مفرط می‌شود و بی‌اختیار به خواب فرو می‌رود. این اختلال در عامیانه به نام ‘بختک’ هم شناخته می‌شود، زیرا فرد پس از بیدار شدن به شدت دچار فلج می‌شود و قادر به حرکت نخواهد بود. حمله‌های خواب گاهی بدون علت قابل توضیحی اتفاق می‌افتند، و گاهی نیز به دلیل بیماری‌هایی مانند ام اس، فرد به صورت مداوم با این مشکل روبرو می‌شود.
بی‌خوابی در کودکان
بی‌خوابی یکی از اختلالات خواب در کودکان و گروه‌های سنی دیگر است که به عواملی نظیر استرس و مشکلات هورمونی بازمی‌گردد. نادیده گرفتن این مشکل و عدم اقدام به موقع در زمینه درمان اختلال خواب در کودکان ممکن است منجر به مشکلات چندگانه شود، از جمله عدم تمرکز، اختلال در یادگیری، و ضعف در سیستم ایمنی. برای جلوگیری از این مشکلات و حفظ سلامت کودکان، ضروری است که به مشکلات بی‌خوابی با دقت و به‌موقع پرداخته شود.
بررسی جامع سندرم پای بیقرار
سندرم پای بیقرار یک اختلال است که نیاز به تکان دادن شدید پای کودک را ایجاد می‌کند. این اختلال گاهی با مورمور شدن و سوزش پا همراه می‌شود و اغلب در ساعات شب بیشتر دیده می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که این سندرم ممکن است تأثیرات بیشتری در طول شبانه‌روز داشته باشد.
علائم اختلال خواب در کودکان
اگر کودک شما با هر یک از نشانه‌های زیر که به مشکلات خواب اشاره دارند، روبرو شده باشد، توصیه می‌شود با پزشک اطفال مشورت کنید:
- خروپف کردن
- توقف تنفس در هنگام خواب
- مشکل در به خواب رفتن
- مشکل در خوابیدن در تمام طول شب
- مشکل در بیدار ماندن در طول روز
- کاهش عملکرد اجرایی در طول روز بدون هیچ دلیل مشخص
- وقایع غیرمعمول در طول خواب، از جمله راه رفتن در خواب یا تجربه کابوس
علل اختلال خواب در کودکان
اختلال خواب در کودکان می‌تواند به دلایل متنوعی برگردهد. اغلب این اختلالات به علت نامکمل بودن سیستم عصبی کودکان ایجاد می‌شود، یا گاهی اوقات ناشی از مسائلی همچون اضطراب و افسردگی در کودکان است. بخشی از مغز که به نام سیستم لیمبیک شناخته می‌شود، در ایجاد اضطراب و همچنین مرحله رویای خواب کودک نقش دارد.
توجه به این نکته مهم است که با کاهش اضطراب در کودکان، می‌توان به بهبود کیفیت خواب آنان کمک کرد. در نتیجه، درمان اضطراب خواب کودکان می‌تواند به عنوان یک راهکار موثر در درمان اختلالات خواب آنها مطرح شود.
گاهی اوقات، اختلالات خواب در کودکان نشانه‌ای از افسردگی شدید در دوره بزرگسالی می‌باشد. بنابراین، درمان این اختلالات خواب می‌تواند از وقوع مشکلات بزرگتر در دوران بزرگسالی جلوگیری کند.
علل اختلال خواب در کودکان مبتلا به اوتیسم
در کودکان مبتلا به اوتیسم، مشکلات خواب و بی‌خوابی به طور متداول وجود دارد. معمولاً افراد با اوتیسم نسبت به افراد عادی ۱۱ دقیقه دیرتر به خواب می‌روند و در طول شب ممکن است چندین بار از خواب بیدار شوند. همچنین، مشکلات آینه خواب نیز در برخی از کودکان اوتیسمی مشاهده می‌شود، که می‌تواند منجر به توقف تنفس در طول شب شود.
در کودکان مبتلا به اوتیسم، خواب کمتری انرژی جمع می‌کنند. تنها ۱۵ درصد از خواب آنها به مرحله حرکت صحیح چشم اختصاص می‌یابد، در حالی که این مقدار در کودکان عادی ۲۳ درصد است. برای حفظ یادگیری و حافظه، این مرحله بسیار اهمیت دارد. به همین دلیل اهمیت دارد که کودکان اوتیسم یک خواب با کیفیت داشته باشند. در صورت مواجهه با هر نوع اختلال خواب در کودکان اوتیسم، مراجعه به متخصص خواب کودکان توصیه می‌شود.
علل اختلال خواب در کودکان مبتلا به بیش فعالی
به نظر می‌رسد که کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) در معرض خطر بیشتری از اختلالات خواب مختلف مانند آپنه انسدادی خواب و سندرم پاهای بیقرار هستند. در نتیجه، ضروری است که به خواب و استراحت این کودکان بیشتر توجه کنید و راهکارهای مناسبی را برای مدیریت این اختلالات خواب در نظر بگیرید.
اختلال خواب در کودکان یک ساله و دو ساله
در دوره یک سالگی، عواملی که منجر به اختلالات خواب در کودکان می‌شوند، به تغییرات رشد بدن و ذهن مرتبط می‌شود. تغییرات در روتین خواب یا مواردی مانند دندان‌زدن می‌توانند از دلایل بروز بی‌خوابی در این دوران باشند.
در کودکان دو ساله و پیش دبستانی (۲ تا ۵ سال)، مشکلات مداوم خواب ممکن است شامل ترس‌های شبانه مثل ترس از تاریکی و نیاز به خوابیدن در کنار والدین باشد. بررسی علل و اعمال راهکارهای مناسب در این دوره می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کودکان کمک کند.
عوارض اختلال خواب در کودکان: اثرات ناخواسته بر سلامت
خواب کافی یکی از عوامل حیاتی برای حفظ سلامت کودکان است. وجود اختلالات خواب می‌تواند عوارض مختلفی در کودکان به وجود آورد:
- خواب آلودگی در طول روز
- تغییر در خلق و خوی کودک
- مشکل در کنترل احساسات
- ضعیف شدن سیستم ایمنی
- کاهش حافظه
- مهارت‌های ضعیف در حل مسائل
- ضعف سلامت عمومی
تحریک‌پذیری بیش از حد در کودکان کوچک نشانگر کمبود خواب ممکن است. بهتر است به طور مستمر به کیفیت و مدت خواب کودکان توجه کنیم تا این عوارض از بین برود.
روش‌های درمان اختلال خواب در کودکان
برای بهبود کیفیت خواب کودکان، می‌توانید اقداماتی انجام دهید که با نیازها و عادات خاص هر کودک سازگار باشد. این توصیه‌ها توسط متخصصان کودکان پیشنهاد می‌شوند:
- تعیین زمان خواب: زمان خواب را مشخص کرده و هر شب در همان ساعت، کودک را به اتاق خواب ببرید.
- روتین قبل از خواب: یک روتین مشخص قبل از خواب را برای کودک ایجاد کنید؛ مانند خواندن داستان یا دوش آب گرم.
- مدیریت مصرف کافئین: ۶ ساعت قبل از خواب، کودکان را از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین خودداری کنید.
- تنظیم نور و دما: نور و دمای اتاق خواب کودک را به گونه‌ای تنظیم کنید که محیط آرام و خوشایند باشد.
- محیط خواب امن: محیط خانه را در زمان خواب به حالتی آرام و امن تبدیل کنید.
- اجتناب از فعالیت‌های پرهیجان: بعد از شام، از انجام فعالیت‌های پرهیجان خودداری کنید.
- اجتناب از استفاده از تکنولوژی: در زمان خواب، از تلویزیون و گوشی موبایل کودکان استفاده نکنید.
- محدودیت بازی‌های کامپیوتری: کودکان را ترغیب کنید که حداقل یک ساعت قبل از خواب بازی‌های کامپیوتری نکنند.
- خواب در محیط امن: نوزادان و کودکان خواب‌آلود را در رختخواب خود خوابانده و در آغوش شما یا اتاق دیگر نخوابانید.
- حضور موقت در کنار کودک: در زمان خواب، مدت‌زمانی در کنار کودک بمانید و اگر احتیاج داشت، داستان بخوانید و شب به‌خیر بگویید.
- اسباب‌بازی مورد علاقه: عروسک یا اسباب‌بازی محبوب کودک را در آغوش او قرار دهید.
- چراغ خواب: اگر کودک از تاریکی می‌ترسد، یک چراغ‌خواب کم‌نور در اتاق او بگذارید.
- تعیین محدوده سروصدا: اگر کودک بیدار شد، با کمترین سروصدا او را به رختخواب ببرید.
- پایبندی به برنامه‌ها: به این برنامه‌ها پایبند باشید و در صورت نیاز، آنها را چندین شب ادامه دهید.
همواره به بهترین نحو ممکن به نیازها و عادات خواب کودک خود توجه کنید تا او یک خواب بهتر و سالم داشته باشد.
تشخیص اختلال خواب در کودکان با استفاده از نوار مغز
بسیاری از والدین نگرانی دارند که استفاده از نوار مغز به کودکان آنها آسیب برساند. اما این روش به شدت ایمن بوده و هیچ خطری برای سلامت کودکان ایجاد نمی‌کند. استفاده از الکترودها در این روش تنها به تحریک احتمالی پوست کودک مرتبط است که این تحریک نیز تنها به دلیل اتصال الکترودها به پوست ایجاد می‌شود و خطر جدی ندارد.
الکترودها در این روش به هیچ وجه بار الکتریکی را به بدن انتقال نمی‌دهند و صرفاً برای دریافت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شوند. گاهی اوقات ممکن است چسب مورد استفاده باعث واکنش آلرژیکی خفیف شود، اما این واکنش کاملاً جزئی و موقتی است و به سرعت از بین می‌رود.
آمادگی برای آزمایش نوار مغز جهت تشخیص اختلال خواب در کودکان
برای آماده‌سازی کودک شما برای تست نوار مغز به منظور تشخیص اختلال خواب، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- سعی کنید قبل از تست، کودک خود را خسته کنید تا در زمان تست به راحتی به خواب بروید و نتایج تست دقیق‌تری بدست آید.
- برای کودکانی که قادر به کنترل حرکات دست و پا و سایر اعضای بدن نیستند، ممکن است پزشک داروی خواب آور تجویز کند.
- اگر کودک از داروهای ضدتشنج استفاده می‌کند، قبل از تست باید به هیچ وجه به صورت خودجوش مصرف آنها را قطع نکنید.
- در زمان انجام تست، محیط باید کاملاً آرام باشد و حتماً قبل از شروع تست، صدای موبایل را خاموش کنید.
- کودک خود را با لباس راحتی مجهز کنید تا در طول تست شرایط راحتی داشته باشد.
مدت زمان خواب مناسب برای کودک در سنین مختلف چه میزانی است؟
نیاز به خواب در اطفال در هر دوره‌ای از رشد و تکاملشان متفاوت است. در سنین ابتدایی، نوزادان که زیر ۳ ماه سن دارند، نیاز به ۱۶ تا ۱۷ ساعت خواب در روز دارند و این خواب به‌صورت چندین دوره کوتاه در طول روز و شب تقسیم می‌شود. در دوره ۳ تا ۱۲ ماهگی، کودکان ترجیح می‌دهند بیشتر از این تعداد ساعت در شب بخوابند و رژیم خواب شبانه‌تری را تجربه کنند.
در سنین ابتدایی (۰ تا ۳ ماه)
در این دوران، خواب برای رشد و تکامل نوزادان بسیار حیاتی است. آنها نیاز به ۱۶ تا ۱۷ ساعت خواب در روز دارند. برخی از این خواب به‌صورت دوره‌های کوتاه در طول روز و شب تقسیم می‌شود. تعامل با والدین و بیدار شدن برای تغذیه نیز بخش مهمی از زندگی نوزادان در این دوران است.
در دوره میانی (۳ تا ۱۲ ماه)
تا ۶ ماهگی، بسیاری از نوزادان در طول شب خوابیده و ممکن است بخواهند برای مدت طولانی‌تری در ساعات روز بیدار باشند. با نزدیک‌تر شدن به یک سالگی، بچه‌ها شب‌ها راحت‌تر خواب می‌آیند و در طول روز هم ممکن است یک تا دو بار در طی ساعاتی خاص چرت بزنند.
موقع مشاوره با پزشک درباره اختلال خواب در کودکان
گاهی‌اوقات، تفکر و تشخیص اختلال خواب یا بی‌قراری ممکن است چالش‌برانگیز باشد، زیرا بی‌خوابی ممکن است از عوامل موقتی مثل کابوس ناشی شود یا ناشی از مسائل دائمی تر باشد. اگر کودک نتواند دلیل بی‌خوابی و اختلالات خواب خود را تشخیص دهد، پیگیری و روانشناسی کودک ضروری است. در این حالت، مراجعه به یک پزشک متخصص اطفال توصیه می‌شود تا علل ممکنه بررسی شود و راهنمایی‌های لازم ارائه گردد.
جمع‌بندی از اختلال خواب در کودکان
در جستجوی یک مرکز مشاوره موثر و کارآمد برای درمان اختلال خواب کودکان، ممکن است با چالش‌هایی مواجه شوید، به ویژه اگر این تجربه برای شما برای اولین بار باشد. اما با معرفی دکتر ضحی زندی، متخصص در زمینه روان درمانگری، می‌توانید بهترین خدمات را در این زمینه بیابید. با مراجعه به این مشاور ماهر، شما به دنیای مشاوره‌ای با کیفیت و مؤثر وارد خواهید شد و از تجربه حرفه‌ای و دقیق او در امور اختلالات خواب کودکان بهره‌مند خواهید شد.
دکتر ضحی زندی، یک روان‌درمانگر حرفه‌ای و با تجربه در زمینه اختلالات خواب کودکان است. او با دقت و آگاهی به نیازهای روانی و احساسی کودکان می‌پردازد و راه‌حل‌های موثری را برای بهبود کیفیت خواب آنها ارائه می‌دهد. با توجه به تخصص و تجربه دکتر ضحی زندی، مراجعه به ایشان برای مشاوره و درمان اختلالات خواب کودکان، تصمیمی هوشمندانه و کارآمد خواهد بود.
