شناخت انواع تیپ شخصیتی کودکان

هر فردی با یک تیپ شخصیتی منحصر به فرد به دنیا می‌آید. شناخت و درک از خلق و خوی مختلف و تیپ شخصیتی کودکان می‌تواند به والدین کمک زیادی در درک بهتر رفتارهای آن‌ها بکند. این مطلب نه تنها در حل مشکلات رفتاری اطفال موثر است بلکه به شناخت استعدادهایشان و ارتباط بهتر با آن‌ها نیز کمک می‌کند. به عنوان مثال، نمی‌توانید با کودکی که دارای تیپ شخصیتی درون‌گرا است، مانند کودکی که برون‌گرا است رفتار کنید. در این مقاله، به بررسی انواع تیپ‌های شخصیتی کودکان، زمان مناسب شناسایی آن‌ها و روش‌های تشخیص آنها خواهیم پرداخت.

آیا شناخت تیپ شخصیتی کودکان ضروری است؟

اینکه هیچ دو کودکی یکسان نیستند، به این معناست که فرهنگ و شیوه‌های فرزندپروری نیز نباید یکسان باشند. شناخت تیپ شخصیتی کودکان بسیار اساسی است، زیرا به والدین کمک می‌کند تا به بهترین نحو به نیازها و استعدادهای فرزندان خود پاسخ دهند.

گاهی اتفاق می‌افتد که هماهنگی بین خلق و خوی والدین و فرزندان برقرار است و مشکلی پیش نمی‌آید. اما گاهی دیگر، اختلافات و تضادها منجر به استرس و ناراحتی هر دو طرف می‌شود. به عنوان مثال، داشتن فرزندی با انرژی بالا در یک محیط مسکونی کوچک ممکن است به مشکلاتی منجر شود. در هر صورت، تغییر تیپ شخصیتی کودکان به آسانی امکان‌پذیر نیست، اما شناخت و درک ویژگی‌های آن‌ها می‌تواند منجر به پذیرش و درک بهتری از فرزندان شود.

انواع تیپ شخصیتی کودکان

تئوری‌ها و الگوهای مختلفی وجود دارند که درباره تیپ‌های شخصیتی کودکان بحث می‌شود، اما سه تئوری که بیشترین استفاده را دارند عبارتند از:

۱. تئوری بقراط

۲. الگوی مایرز بریگز

۳. تئوری خلق و خوی فطری (صفات باثبات)

باید به یاد داشت که هیچ کودکی تنها یک صفت یا الگوی شخصیتی را نمی‌پذیرد، بلکه ترکیب این عناصر باعث تمایز رفتاری و منحصربه‌فردی هر کودک می‌شود. به همین دلیل روانشناسی کودک اهمیتی بالایی دارد. در ادامه، هر یک از این الگوهای شخصیتی را بررسی خواهیم کرد.

تیپ‌های شخصیتی کودک بر اساس نظریه بقراط

بقراط، معروف به پدر فلسفه، الگوهای شخصیتی را به ۴ دسته تقسیم می‌کند که از آن‌ها برای تحلیل علل موضوعات مختلف مانند اضطراب در کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود. ترکیب این چهار تیپ شخصیتی کودکان در هر فرد وجود دارد، اما یک تیپ معمولاً بیشترین تأثیر را دارد.

۱. تیپ شخصیتی بلغمی مزاج:

این تیپ شخصیتی شناخته شده به عنوان افرادی متفکر، تودار و متمرکز هستند. آن‌ها روابطی صمیمی و محدود را ترجیح می‌دهند و وفاداری، خودداری از تعارض و لذت بردن از کمک به دیگران از ویژگی‌های بارز آن‌هاست.

۲. تیپ شخصیتی سودایی مزاج:

افراد دارای این تیپ شخصیتی عمیق، منظم و دوستدار فرهنگ و سنت هستند. آن‌ها از اجتماعی بودن لذت می‌برند و به دیگران کمک می‌کنند، اما در عین حال به اندازه دیگر تیپ‌های شخصیتی به ماجراجویی و خطر علاقه ندارند.

۳. تیپ شخصیتی دموی مزاج:

این افراد سرزنده، بازیگوش، پرحرف و اجتماعی هستند. کودکان این تیپ شخصیتی خوش‌بین، ماجراجو و ریسک‌پذیر هستند و تحمل تنهایی و بیکاری برای آن‌ها سخت است.

۴. تیپ شخصیتی صفراوی مزاج:

این کودکان پرشور، صریح، مصمم و هدف‌گرا هستند. آن‌ها اغلب به تعاملات اجتماعی علاقه ندارند و به دنبال رشد فردی و حل مسائل منطقی هستند.

انواع تیپ شخصیتی کودکان بر اساس الگوی مایرز بریگز

الگو و آزمون شخصیت‌شناسی مایرز-بریگز که از نظریات یونگ الهام گرفته شده است، به طور کلی از ۴ بعد و ۸ ویژگی شخصیتی تشکیل شده است.

1. درون‌گرایی در برابر برون‌گرایی: این مفهوم تمایل کودکان به جهت‌گیری به سوی دنیای درونی یا بیرونی را توصیف می‌کند.
2. شهودی در برابر حسی: این تقسیم بندی نشان می‌دهد که چگونه ما اطلاعات را از محیط خارجی دریافت می‌کنیم، آیا از طریق حواس شناختی یا حسی.
3. متفکر در برابر احساسی: این ویژگی نشان می‌دهد که چگونه ما از رویدادهای بیرونی ارزیابی می‌کنیم و تصمیم‌گیری می‌کنیم، آیا به صورت منطقی یا احساسی.
4. قضاوت‌گر در برابر ادراکی: این بعد نشان می‌دهد که واکنش ما به رویدادها و تجربیات جدید، آیا قضاوت‌گرانه و بسته است یا بازتابی از ادراکات ما است.

ویژگی ‌های کودک برونگرا

ویژگی‌های شخصیتی کودکان برونگرا به شکل بارزی با توانایی فکر کردن با صدای بلند به همراه مستقیم شدن به فعالیت‌ها مشخص می‌شوند. آن‌ها معمولاً خود با خود حرف می‌زنند و پس از انجام کار، به تفکر درباره آن می‌پردازند. از انجام فعالیت‌های مختلف انرژی مثبت می‌گیرند و به سرعت به سوالات پاسخ می‌دهند.

آموختن به صورت عملی از روش‌های اصلی یادگیری آن‌هاست و همواره برای شرکت در فعالیت‌های گروهی آماده‌اند. این کودکان تا حدودی تکانشگری بیشتری نسبت به دیگران دارند، اما این ویژگی‌ها نشان‌دهنده قابلیت‌های منحصر به فرد آن‌هاست که می‌تواند به تعاملات اجتماعی و آموزشی آنان کمک کند.

ویژگی ‌های کودک درونگرا

ویژگی‌های شخصیتی کودکان درونگرا با ویژگی‌های متمایزی همراه است. آن‌ها معمولاً آرام و بی‌صدا فکر می‌کنند و برای حل مسائل، نیاز به کناره‌گیری از جمع دارند. فعالیت‌های طولانی‌مدت ممکن است برای آن‌ها خستگی‌آور باشد و پیش از شروع به کار، به دقت ابعاد مختلف مسئله را بررسی می‌کنند.

آن‌ها پیش از پاسخ دادن به سوالات، لحظه‌ای مکث می‌کنند و قبل از صحبت درباره موضوعات، به دقت به آن‌ها فکر می‌کنند. همچنین، در مواجهه با موقعیت‌های شلوغ، احساس تحریک‌پذیری و ناخوشایندی می‌کنند. این ویژگی‌ها نشان دهنده حساسیت و تمایلات متمایز کودکان درونگرا است که نیاز به درک و حمایت مناسب از سوی محیط اطراف دارند.

ویژگی های کودک حسی

ویژگی‌های شخصیتی کودکان حسی با ویژگی‌های خاصی همراه است. آن‌ها از دستورالعمل‌های گام‌به‌گام با شوق پیروی می‌کنند و برای یادگیری نحوه انجام کارها به مثال‌های واقعی نیاز دارند. آن‌ها تمرکز خود را بر روی جزئیات لحظه‌ای و تغییرات فیزیکی در محیط متمرکز می‌کنند و به سرعت نیازها و امیال مادی خود را تشخیص می‌دهند.

به موضوعات مشخص و قابل اندازه‌گیری علاقه‌مندند و از فهم نحوه کارکرد ابزارهای مختلف لذت می‌برند و از طریق تجربه عملی در این زمینه‌ها یاد می‌گیرند. همچنین، نگران جزئیات ظاهر خود و محیط اطراف خود هستند و این امر برای آن‌ها اهمیت دارد.

ویژگی‌ های کودک شهودی

ویژگی‌های شخصیتی کودکان شهودی با تمرکز بر مفاهیم و نظریات، بین موضوعات مختلف ارتباطات خلاقانه و گاهاً تصادفی برقرار می‌کنند. آن‌ها از الگوها و نمونه‌های کلی برای بررسی موضوع استفاده می‌کنند و بر اساس حدس‌ها و الهامات تصمیم می‌گیرند. بدون پیروی از دستورالعمل‌های گام‌به‌گام، به دنبال رسیدن به هدف نهایی خود هستند، اما هنگام بحث در مورد رویدادها و فعالیت‌های روزمره احساس خستگی می‌کنند. آن‌ها علاقه‌ای به محدودیت‌ها و انجام کارها طبق روال معمول ندارند و معمولاً درگیر بحران‌های وجودی و هویت‌یابی هستند.

ویژگی‌ های کودک متفکر

ویژگی‌های شخصیتی کودکان متفکر شامل لذت بردن از حل مسائل، اهمیت دادن به عدالت و حقیقت با همدلی و مردم‌داری، صراحت در گفتار، و انگیزه بالا برای پیشرفت فردی می‌باشد. آن‌ها موضوعات را به شکل عینی بررسی می‌کنند و عاشق بحث و جدل هستند. قبل از ستایش، به عادت دارند که شروع به نقد کنند. این ویژگی‌ها نشان‌دهنده تمایلات تفکری و توانایی تحلیلی بالای کودکان متفکر است که می‌تواند در موفقیت آموزشی و اجتماعی آن‌ها تأثیرگذار باشد.

ویژگی ‌های کودک احساسی

ویژگی‌های شخصیتی کودکان احساسی شامل ارتباط مثبت با دیگران، لذت بردن از حمایت و تأیید، و تمایل به تحسین قبل از انتقاد است. آن‌ها برای همدلی و رعایت ادب، از صداقت و واقعیت کمتر اهمیت می‌دهند و به موضوعاتی که برای دیگران مهم هستند، توجه می‌کنند. درک شیوه تأثیرگذاری بر دیگران و تصمیم‌گیری بر اساس ارزش‌های شخصی از دیگر ویژگی‌های آن‌ها است. آن‌ها از تعارض و مواجهه مستقیم خودداری می‌کنند و پذیرای انتقادات هستند. این ویژگی‌ها نشان‌دهنده حساسیت و توجه بیشتر به احساسات و نیازهای دیگران در کودکان احساسی است.

ویژگی ‌های کودک ادراکی

ویژگی‌های شخصیتی کودکان ادراکی نشان می‌دهد که آن‌ها معمولاً با محدودیت‌ها و مرزبندی‌ها به جدیت مشکل دارند و اغلب قواعد را نادیده می‌گیرند. آن‌ها مهلت‌ها و تصمیمات را به تعویق می‌اندازند و به جای تمرکز بر اتمام تکلیف، کار را با تفریح ترکیب می‌کنند. این کودکان سازگار و انعطاف پذیر هستند و به دنبال آزادی و خودانگیختگی می‌باشند. آن‌ها از تغییر و تنوع استقبال می‌کنند و درباره عقاید و تصورات‌شان بیشتر از رفتارشان صحبت می‌کنند.

ویژگی ‌های کودک قضاوت‌ گر

ویژگی‌های شخصیتی کودکان قضاوت‌گر نشان می‌دهد که آن‌ها از برنامه‌ریزی‌های منظم و مشخص بهره می‌برند که باعث بازدهی بیشتر آن‌ها می‌شود. بعد از رسیدن به نتیجه و تصمیم‌گیری، احساس آرامش می‌کنند و قبل از شروع وظیفه بعدی، معمولاً وظیفه قبلی را به اتمام می‌رسانند. آن‌ها برای انجام کارها برنامه زمانی مشخصی دارند و از تعیین مهلت تحویل وظایف استرس می‌گیرند و معمولاً زودتر از موعد کارها را تمام می‌کنند. این کودکان نسبت به اتفاقات اطرافشان مسئولیت‌پذیر هستند و برای تصمیم‌گیری از دیگران مشورت می‌گیرند. آن‌ها مشتاق رسیدن به یک تصویر واضح از اتفاقات در حال وقوع هستند و از این ویژگی‌ها برای ایجاد سازمان و ترتیب در زندگی خود بهره می‌برند.

تیپ شخصیتی کودک بر اساس نظریه خلق‌وخوی فطری

با پیشروی عمر، شخصیت کودک از دوران نوزادی تا آخرین مراحل عمر در حال تغییر و رشد است، اگرچه تغییرات عمده‌ای در آن بعد از نوجوانی رخ نمی‌دهد. از زمان طفولیت و نوپایی، سه نوع تیپ شخصیتی کودکان وجود دارد که ثبات نسبی خود را در طول زندگی حفظ می‌کنند.

روان‌شناسان تأکید دارند که این تیپ‌های شخصیتی تأثیرات گسترده‌ای در زمینه‌های مختلفی از جمله عملکرد تحصیلی، تعاملات اجتماعی و ویژگی‌های شخصیتی کودک دارند. بنابراین، اگر در ابتدای مسیر شناخت شخصیت فرزندتان هستید یا به دنبال الگوهایی برای مدیریت بهتر رفتار او می‌گردید، حتماً با مطالعه و درک این سه تیپ شخصیتی کودکان نسبتاً پایدار، برای کمک به تربیت کودکانتان از آنها بهره ببرید.

کودک انعطاف پذیر

کودکانی که انعطاف‌پذیر هستند، دارای ویژگی‌هایی متمایزنده‌ای هستند که در سیره و سلوک آن‌ها مشهود است. آن‌ها اغلب به عنوان کودکانی برون‌گرا، با وظیفه‌شناسی فراوان، و استعداد بالا در کنترل هیجانات شناخته می‌شوند. این نوع کودکان معمولاً در برابر مواجهه با مشکلات، سرسخت و پا به جلو هستند و از اعتماد به نفس بالایی برخوردارند که آن را به دیگران منتقل می‌کنند. همچنین، علاقه زیادی به برقراری ارتباط و تعامل با همسالان و بزرگسالان دارند، که این امر نشان از خصوصیت اجتماعی بالای آنان است.

کودک محافظه کار

کودکان محافظه‌کار معمولاً با ویژگی‌های خاصی شناخته می‌شوند. آن‌ها اغلب خجالتی هستند و دارای سطح بالایی از خودآگاهی است. این کودکان اغلب اشتیاق کمی به تجربه‌های جدید و بازخورد مثبت از دیگران نشان نمی‌دهند و احساس می‌کنند که در تعامل با غریبه‌ها ناحیه‌ای از معذب بودن را تجربه می‌کنند. آن‌ها دارای انعطاف‌پذیری کمی هستند و معمولاً در برابر ابراز هیجانات واکنش‌های بازدارنده‌ای دارند.

همچنین، سطح آگاهی هیجانی کودکان محافظه‌کار نسبت به دیگران کمتر است و روابط و تعاملات آنان ممکن است به دلیل این ویژگی‌ها کمی ضعیف به نظر بیاید. اغلب این کودکان به تمایل به کمال‌گرایی و تلاش برای دستیابی به استانداردهای بالایی مشهود هستند.

کودک بیش فعال

کودکان بیش‌فعال معمولاً دارای ویژگی‌های مشخصی هستند که در سیره و سلوکشان مشهود است. آن‌ها اغلب دارای توافق پذیری کمی هستند و از نظر خودکنترلی ضعیف عمل می‌کنند. وظیفه‌شناسی آنان نیز معمولاً پایین بوده و کنترل بر تکانه‌هایشان کمتر است. این کودکان اغلب با بدتنظیمی‌های هیجانی مواجه هستند که ممکن است بر رفتار و عملکرد آن‌ها تأثیرگذار باشد.

سن مناسب برای تشخیص تیپ شخصیتی کودکان

تشخیص تیپ شخصیتی کودکان ممکن است به نظر ساده نباشد، اما سوال مهمی است که والدین اغلب با آن مواجه می‌شوند. هنگامی که ما به دنبال تشخیص تیپ شخصیتی کودکان هستیم، باید به مواردی مانند سن و رشد ذهنی آن‌ها توجه کنیم.

تحقیقات نشان می‌دهد که تیپ شخصیتی کودکان از دوران ابتدای تحصیل ابتدایی به ثبات نسبی می‌رسد. در حقیقت، احتمال تغییر ویژگی‌های شخصیتی در سنین ۶ تا ۷ سالگی بسیار کمتر از سنین پیش از دبستان است. علاوه بر این، با توجه به رشد مهارت‌های کلامی و استدلالی کودکان در این دوره، روان‌شناسان این مرحله را به عنوان زمان مناسبی برای تشخیص تیپ شخصیتی کودکان آن‌ها معرفی کرده‌اند.

به عبارت دیگر، همین زمانی که کودکان به سن دبستان می‌رسند، می‌توان انتظار داشت که ویژگی‌های شخصیتی آن‌ها به شکل مشخص‌تری ظاهر شود. این امر می‌تواند به والدین و مربیان کمک کند تا بهترین روش‌ها برای پشتیبانی از رشد و توسعه شخصیتی کودکان خود را انتخاب کنند.