کودکان از بسیاری از موارد مختلف می‌ترسند و گاهی اوقات، والدین با کمک به آنها برای مقابله با انواع ترس در کودکان، با چالش مواجه می‌شوند. تاثیر ترس بر روی وضعیت روحی و اعتماد به نفس کودکان نمی‌تواند نادیده گرفته شود. برخی از این ترس‌ها به صورت طبیعی بوده و با رشد کودک از بین می‌روند، اما برخی از انواع ترس ممکن است تا سال‌ها در زندگی آنها باقی بماند و نیاز به روانشناسی کودک داشته باشد.
اگر شما نیز در ایجاد حس امنیت برای فرزندان خود دچار مشکل شده‌اید و ترس مداوم آنها به شما زحمت می‌آورد، این مقاله را بدون اطلاع از دست ندهید. در این مقاله، ما قصد داریم شما را با پرکاربردترین و اساسی‌ترین انواع ترس در کودکان و راهکارهای موثر برای غلبه بر آنها آشنا کنیم.
مواقعی که انواع ترس در کودکان ظاهر می‌شود
در حالی که کودکان به همراه بازی، تفریح، و لحظات شادی در دوران کودکی خود هستند، اما واکنش‌های هیجانی، عاطفی، یا فیزیکی به نام “ترس” با توجه به مکان و زمان خاصی در زندگی آنها شکل می‌گیرد. اشیاء و وقایعی که کودکان به تازگی تجربه نکرده یا شاهد نکرده‌اند، ممکن است علت ترس در آنها باشند.
ترس در کودکان بستگی به مراحل سنی مختلف دارد و در برخی موارد از جنبه‌های طبیعی برخوردار است. برخی از جنبه‌های طبیعی ترس شامل پرهیز از خطر، ترس کودکانه ناشی از عدم شناخت از دیگران و ارتباط تنها با مادر و وابستگی به او می‌باشد.
علائم و نشانه‌های انواع ترس در کودکان
تأثیر ترس بر سلامت روانی و جسمی کودکان قابل توجه است و ممکن است ویژگی‌های خاصی را در آنها ایجاد کند که ممکن است در زندگی حال و حتی در دوران شغلی آینده با چالش مواجه شوند. علائم ترس در کودکان شامل خجالت و گوشه گیری، کاهش قدرت تصمیم‌گیری و سایر علائم زیر می‌شود:
- فرار از محیط و شرایط هراس‌آور
- درخواست کمک
- جیغ و فریاد زدن
- چسبیدن به بدن
- پریدن رنگ صورت
- تنگی نفس و گرفتگی صدا
- افزایش ضربان قلب
- تعریق
- جویدن ناخن
- حس خستگی شدید
- ادرار‌افتراقی بی‌اراده
- شب‌های ادراری
- لکنت زبان
- اختلال در خواب
- اختلال گوارشی
- اظهار خشم و عصبانیت
- حسادت
انواع ترس در کودکان
ترس در کودکان با پیشرفت و رشد، و همچنین در مراحل سنی مختلف، تغییرات می‌کند. همانطور که ذکر شد، ترس در کودکان از لحظه‌ی تولد تا حدود یک سالگی، به دلیل عدم شناخت، به صورت طبیعی وجود دارد. یکی از انواع ترس در این دوره، ترس شرطی ناشی از تازه کم کردن کودک به محیط جدید است. در زمانی که کودک بدون همراهی مادر در محیط تازه‌ای قدم می‌گذارد و تاکنون تجربه راه رفتن را نداشته است.
والدین نقش اساسی در مدیریت ترس کودکان دارند. در این دوره، نگرانی و هیجان والدین افزایش می‌یابد. بهتر است که والدین در نزدیکی کودک حاضر باشند و پس از هر احساس هراس او را در آغوش بگیرند. ترس کودکان گاهی به شکل شرطی تجلی می‌کند و ممکن است از دیگر کودکان یا اشیاء حتی در غیاب آنها نیز مشکل داشته باشد.
ترس کودکان بسیار وابسته به رفتار و پاسخ والدین است. والدین باید برای کودکان خود تشویق‌کننده باشند و از اظهار هراس خودداری کنند تا به کودک اعتماد به نفس بدهند. این نکات مهم در مدیریت ترس در کودکان اهمیت دارند.
ترس از جدایی پدر و مادر
در مواجهه با ترس از جدایی کودکان، راه‌حل‌های کارآمدی وجود دارد. به جای خداحافظی‌های طولانی، از عبارت‌های کوتاه و مشخص استفاده کنید تا همیشه یک ثبات در خداحافظی حاصل شود. کودکان همواره حس می‌کنند که اگر پدر و مادرشان برنگردند، چه خواهد شد؟ این ترس از جدایی از والدین، یکی از پررنگ‌ترین انواع ترس در دوران کودکی است.
برای مقابله با این ترس، می‌توانید یک برنامه مشخص برای خداحافظی با کودکتان ایجاد کنید و این برنامه را به عنوان یک عادت برای شما و کودکتان تبدیل کنید. وقتی می‌خواهید کودک را ترک کنید، او را به دقت به یک فرد معتمد یا پرستار بسپارید تا برای او آشنا باشد.
همچنین در خداحافظی از جملات کوتاه و مشخص استفاده کنید و قبل از ترک کودک، او را درگیر کاری کنید و به او خداحافظی کنید. از برون رفتن پنهانی اجتناب کنید و جملات خود را به گونه‌ای انتخاب کنید که اطمینان دهد که بعد از مدتی به او باز خواهید گشت. این روش‌ها می‌توانند به کودک کمک کنند تا با شرایط جدید بهتر سازگار شود.
ترس از تاریکی در کودکان
تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهد که اکثر کودکان زیر ۶ سال ترس از تاریکی را تجربه می‌کنند. این ترس در این دوره از رشد کودکان به عنوان یک احساس طبیعی و متداول شناخته می‌شود. والدین و مراقبان باید با این واقعیت آشنا بوده و ترس کودکان را جدی گرفته و تحلیل نکنند.
کودکان، خصوصاً در سنین پایین‌تر، از اتاق تاریک می‌ترسند و ممکن است حتی با چراغ روشن خوابیدن را ترجیح دهند یا از خاموشی بیم‌آلود شوند. اصلی‌ترین دلیل این ترس به تخیلات و تصورات زیاد کودکان برمی‌گردد. آنها در تاریکی، تصویر هیولاها و اشیاء خیالی را تداعی می‌کنند و احساس ناتوانی در مقابل این وضعیت دارند.
وظیفه والدین این است که کودکان را با اطلاعات صحیح آگاه کنند و ترس‌های آنان را جدی بگیرند. ایجاد اطمینان در کودکان از عدم وجود هیولاها و اشیاء ترسناک در تاریکی، از اقدامات مؤثر در مدیریت ترس است.
همچنین، در مقابل ترس کودکان، والدین می‌توانند با حضور و همدلی خود، اطمینان و امنیت را به کودکان ارائه دهند. با صدای آرام و داستان‌گویی، کودکان را به دنیای امنی که در تاریکی وجود دارد، هدایت کرده و از ایجاد اتفاقات ترسناک دوری نمایند. از این راه‌های آگاهانه، ترس از تاریکی را می‌توانید به یک فرصت برای ارتقاء اعتماد به نفس و اطمینان در کودکان تبدیل کنید.
ترس از خواب‌های ناخوشایند در کودکان
یکی از انواع ترس در کودکان، ترس از خواب‌های بد است. کودکان، گاهی احساس می‌کنند تنها نباید بخوابند زیرا خواب‌های ناخوشایندی تجربه می‌کنند. این خواب‌های بد نشان‌دهنده تلاش کودک برای ایجاد تفاوت بین واقعیت و خیال است.
ممکن است کودک شما به سنی نرسیده باشد که بتواند ترس خود را از طریق کلمات بیان کند. بنابراین، از رفتارهایی نظیر بیدار شدن مکرر از خواب، جیغ و فریاد، گریه یا اعلام ترس به شما برخوردار باشد. این نشانگرهایی هستند که کودک ترس خود را اعلام می‌کند.
برای آرام‌سازی کودک پس از خواب‌های بد، می‌توانید پتو محبوبش را روی او بگذارید یا یک عروسک دلخواه کنارش قرار دهید. همچنین، به او بگویید که هیچ خطری برایش وجود ندارد و شما همیشه در کنارش هستید تا به او کمک کنید.
اگر کودک شما به طور مداوم خواب‌های بد و ترسناک تجربه می‌کند، توصیه می‌شود به یک متخصص کودک مراجعه کنید. ممکن است کودک دچار وحشت شبانه شده باشد که نشان‌دهنده یک اختلال خواب است و نیاز به مشاوره نوجوان و کودک تخصصی دارد.
ترس از صداهای نابه‌هنگام
کودکانی که از صدای بلند یا ناگهانی (مانند صدای جیغ کودکان یا موسیقی بلند) ترسیده و از برقراری ارتباط با دیگران می‌ترسند، نیاز به آزمون حواس و حس‌های خود دارند. ابتدا، باید حسواسیت کودک در حواس بویایی، لامسه، چشایی و بینایی بررسی شود. آیا کودک اطلاعات بیشتر یا کمتر از حد معمول دریافت می‌کند؟ این ممکن است به دلیل حساسیت شنیداری ژنتیکی باشد و در محیط‌های پر سر و صدا و شلوغ، آرامش نداشته و می‌ترسد.
در صورتی که حسواسیت شنیداری وجود داشته باشد، می‌توان با استفاده از فرکانس‌های متنوع، گوش را تحریک کرد. والدین یا مراقبان می‌توانند کودک را به آرامی با صداهای بلند، مانند موسیقی بلند و غیره، مواجه کرده و کانال وردی گوش را با دست ببندند. سپس، پس از چند لحظه، اندکی از مسیر شنوایی را باز کنند. این تمرین را به صورت مکرر انجام داده تا کودک با صدا آشنا شود.
در شرایطی که کودک از صدا می‌ترسد، مهم است که او را در آغوش بگیرید و احساس همدلی کنید. با ارامی با کودک صحبت کرده و اعلام کنید که می‌دانید صدا او را ناراحت می‌کند. سپس، پیشنهاد دهید گوشهایش را ببندد و سپس باز کند. اگر صدا او را اذیت کرد، دوباره گوشهایش را ببندد و مراحل را تکرار کنید. این تمرین به مرور زمان باعث سازگاری کودک با صدا می‌شود.
در صورت عدم حل مشکل، مراجعه به پزشک و روانشناس توصیه می‌شود. این مشکل اگر حل نشود، ممکن است در سنین بالاتر و در مواجهه با محیط‌های شلوغ، مشکلات ارتباطی کودک را تشدید کند.
ترس از ملاقات با غریبه‌ها
ترس از مواجهه با غریبه‌ها یک واکنش طبیعی و سالم در کودکان است که آنها را از خطرات محتمل محافظت می‌کند. اما، وقتی که این ترس به حدی می‌رسد که کودک از تعامل با دوستان جدید هم می‌ترسد، می‌تواند به یک چالش تبدیل شود و روابط اجتماعی او را تحت تأثیر قرار دهد.
برای پشتیبانی از کودک در مواجهه با ترس از غریبه‌ها، به او فرصت دهید تا به تدریج با دیگران آشنا شود. هنگامی که کودک جلوی یک آشنای جدید قرار می‌گیرد، شما نیز کنار او باشید و با راه‌های مثبت و دلپذیر، او را تشویق کنید تا با افراد جدید ارتباط برقرار کند.
اگر می‌فهمید که کودک در مواجهه با افراد تازه وارد خجالت می‌کشد، از پیش دوستان و آشنایان را در جریان قرار دهید و آنها را در جلب توجه به کودکتان شرکت کنید. اطلاع‌رسانی به دیگران درباره‌ی علایق و بازی‌های محبوب کودک، ارتباط او را با دیگران راحت‌تر خواهد کرد.
همچنین، در مورد بازی‌ها و فعالیت‌های مورد علاقه کودک به دوستان و آشنایانی که قرار است به خانه شما بیایند، اطلاع دهید. این اطلاعات به دیگران کمک می‌کند تا با کودک شما به صورت افتراقی و موثر ارتباط برقرار کنند و او راحت‌تر با محیط جدید آشنا شود.
ترس از حیوانات
ترس از حیوانات یکی از انواع ترس در کودکان است که معمولاً از سن ۲ تا ۳ سالگی آغاز می‌شود، هنگامی که درک کودک از محیط اطراف افزایش پیدا می‌کند. این ترس ممکن است ناشی از تجربیات شخصی مانند نیش زدن زنبور یا احتمالاً تاثیر ترس والدین در مورد حیوانات باشد.
برای مدیریت ترس از حیوانات در کودکان، ابتدا میزان این ترس را شناسایی کنید. مثلاً از کودک بخواهید میزان ترس خود را با دست نشان دهد یا آن را شمارش کند. سپس، مراحل درمان ترس را با دقت آغاز کنید.
شروع با نمایش تصاویر حیوانات یا بازی با اسباب‌بازی حیوانات می‌تواند گامی اولیه باشد. سپس، از داستان‌ها و کتاب‌های کودکانه حیوانات استفاده کنید که احتمالاً نکات مثبتی دربرابر حیوانات داشته باشند. به کودک آگاهی دهید که حیوانات نه تنها جذاب و جالب هستند بلکه فواید زیادی نیز دارند. از فیلم‌ها و انیمیشن‌های مرتبط با حیوانات برای جلب توجه کودک استفاده کنید تا او با شناخت بهتری از دنیای حیوانات آشنا شود.
ترس از دکتر و یا دندانپزشک
ترس کودک از دیدار با دکتر یا دندانپزشک یک چالش معمولی برای والدین است. برای مواجهه با این ترس و کمک به کودکان در غلبه بر آن، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:
- مکالمه مثبت: قبل از مراجعه به دکتر یا دندانپزشک، با کودک در مورد تجربیات مثبت و لازمه درمان‌ها صحبت کنید. به او توضیح دهید که دکتر یا دندانپزشک بهترین دوستش هستند و کمک خواهند کرد تا سالم و خوب باشد.
- جایزه برای همکاری: قبل از ویزیت، با کودک خود قراردادی ببندید که اگر همکاری خوبی انجام دهد، یک جایزه بگیرد. این می‌تواند یک شکلات، یک اسباب‌بازی یا هر چیز دیگری باشد که کودک را تشویق کند.
- فعالیت‌های تسلیحی: موقع انتظار در مطب، با کودک فعالیت‌های تسلیحی انجام دهید. مثلاً کتاب داستان بخوانید، یا با اسباب‌بازی‌هایش بازی کنید تا او درگیر باشد و ترسش به زمین بخورد.
- جایزه پس از مراجعه: بعد از اتمام ویزیت، به کودک جایزه دهید. این نشان‌دهنده همکاری و شجاعت او است و باعث می‌شود تا تجربه دیدار با دکتر یا دندانپزشک برایش مثبت شود.
با این راهکارها، می‌توانید به کودکان کمک کنید که با اطمینان و بدون ترس به دیدار دکتر یا دندانپزشک بروند.
کنترل ترس از موجودات عجیب‌وغریب و غیرواقعی
تخیل قوی کودکان می‌تواند در برخی مواقع باعث ترس از موجودات عجیب‌وغریب شود. این ترس ممکن است در نقاط تاریک خانه یا زیر تخت پیدا شود. هرچند که موجودات عجیب‌وغریب واقعیت ندارند، اما برخورد با این ترس می‌تواند برای کودکان چالش‌برانگیز باشد.
نگرانی‌های کودک را جدی بگیرید و به جای اینکه به او بگویید این موجودات وجود ندارند، از راهکارهای فعال برای کمک به او استفاده کنید. با کمال دقت، اطراف اتاق کودک را بررسی کنید و مکان‌هایی که او از آنها می‌ترسد را تشخیص دهید.
سپس از یک بطری اسپری پر از آب استفاده کنید و به کودک بگویید که اگر این آب را در نقاطی که از آن می‌ترسد پاشیده، دیگر موجودات عجیب‌وغریب وارد آنجا نخواهند شد. این راهکار کمک می‌کند تا کودک احساس قدرت کنترل بیشتری داشته باشد و ترس از موجودات خیالی کاهش یابد.
ترس از باران یا شرایط آب و هوایی
زوزه کشیدن باد و صداهای بلند می‌تواند در کودکان ترس و نگرانی ایجاد کند. در این شرایط، نقش والدین بسیار حائز اهمیت است. برای کمک به کودک در مقابله با ترس از صداهای بلند خارج از خانه، می‌توانید از راهکارهایی بهره‌مند شوید.
بازی در فضاهای باز و تغییرات آب‌وهوایی مختلف، از راه‌های مؤثر برای آشنایی کودک با شرایط مختلف هوا است. با ایجاد فضاهای بازی در باد، باران یا سایر شرایط هوایی، کودکان می‌توانند به تدریج با این شرایط آشنا شوند و از آن لذت ببرند.
ساختن یک جدول هواشناسی و ثبت شرایط آب‌وهوایی روزهای مختلف به کودک این امکان را می‌دهد که از پیش برنامه‌ریزی کند و با تغییرات هوا آشنا شود. این کار به او احساس تسلط و کنترل بیشتری بر روی محیط اطراف می‌دهد.
اگر زندگی در منطقه‌ای با بادهای شدید است، از پیش برنامه‌ریزی کردن و آماده‌سازی برای این شرایط می‌تواند به کودک اطمینان و اعتماد به نفس بیشتری بخشد. برنامه‌ریزی از پیش و آشنایی با ویژگی‌های هوایی منطقه، کودک را در مواجهه با این شرایط تسلط داده و از احتمال ایجاد ترس کاسته می‌شود.
ترس از تنهایی در کودکان
ترس از تنهایی یکی از رایج‌ترین انواع ترس در کودکان است که می‌توان با استفاده از بازی‌های تربیتی و مرحله به مرحله، این ترس را کاهش داد. بسیاری از کودکان وقتی کنار والدین خود هستند، احساس امنیت و اطمینان می‌کنند، اما تنها شدن ممکن است ترس و ناامنی را در آنها ایجاد کند.
یکی از راهکارهای موثر برای غلبه بر ترس از تنهایی، انجام بازی‌های تربیتی است. برای شروع، می‌توانید یک بازی ایجاد کنید که به تدریج کودک را با مفهوم تنهایی آشنا کند. به عنوان مثال، شما یک بار تنها می‌شوید و سپس نوبت کودک می‌رسد. در این فرآیند، فاصله خود را از او افزایش دهید و صدای خود را به او برسانید تا احساس کند هنوز در ارتباط با شماست.
با گذشت زمان، می‌توانید این بازی را تکرار کرده و کودک را به تنهایی تربیت کنید. ابتدا ممکن است نیاز باشد که بازه‌های زمانی تنهایی کوتاه باشند (تقریباً ۳۰ ثانیه) ولی با گذر از مراحل، این بازه‌ها را افزایش دهید. این روش به کودک اجازه می‌دهد تا به تدریج به غیاب شما عادت کرده و احساس کند که می‌تواند در شرایط تنهایی باشد. همچنین مهم است که هرگز کودک را به‌طور کامل تنها نگذارید و مراقبت‌های لازم را انجام دهید.
ترس از ماسک و لباس‌های عروسکی در کودکان
در کودکان، دیدن ماسک و لباس‌های عروسکی ممکن است ترس و دلهره‌ای ایجاد کند، زیرا آنها نمی‌دانند چه کسی پشت این اقلام است. این نوع ترس یکی از متداول‌ترین انواع ترس در کودکان محسوب می‌شود. قوه‌ی تخیل کودکان بسیار قوی است و احیاناً تفاوت بین خیال و واقعیت برای آنها دشوار می‌شود.
لباس‌های بزرگ به شکل حیوانات مختلف یا حتی ماسک‌های حیوانات می‌توانند برای کودکان ترسناک و دلهره‌آور باشند. اگر کودک شما از ماسک یا لباس‌های عروسکی می‌ترسد، مهم است که او را مجبور به برقراری ارتباط با فردی که این اقلام را دارد، نکنید.
یک راه حل موثر این است که از آن فرد بخواهید که ماسک یا لباس عروسکی را بردارد تا کودک ببیند که پشت آن اقلام، چیزی ترسناک و خطرناک نیست. همچنین، می‌توانید با کودکتان بازی کنید و خود لباس‌ها و ماسک‌های مختلفی را پوشیده و با او بازی کنید تا به تدریج از این ترس عبور کند.
ترس از حمام و سرویس بهداشتی
ترس کودک از حمام و سرویس بهداشتی می‌تواند به دلایل مختلف باشد، از جمله ترس از صدای سیفون، فلاش تانک، یا حتی از ریختن آب روی سر و بدن. برای کمک به کودک در غلبه بر این ترس‌ها، می‌توانید به این ترتیب عمل کنید:
- حمام جذاب: بازی‌ها و اسباب بازی‌های کودک را به حمام ببرید تا او با لذت بتواند به حمام برود. این ممکن است حاصل آوردن یک تجربه مثبت از حمام برای او باشد.
- آشنایی با وسایل: به کودک آموزش دهید که هرکدام از وسایل حمام چگونه کار می‌کنند. این می‌تواند از جمله آشنایی با سیفون، فلاش تانک و دیگر وسایل مربوط به حمام باشد.
- تجربه آرامش‌بخش: موقع حمام، از موسیقی یا داستان‌های صوتی استفاده کنید تا تجربه حمام برای کودک شما آرامش‌بخش و خوشایند شود.
- ریختن آب با آرامش: اگر کودک از ریختن آب بر روی سر می‌ترسد، این عمل را به آرامی و با بازی ترکیب کنید. اجازه دهید کودک با حباب‌ها یا اسباب‌بازی‌های آبی با آب بازی کند تا این فعالیت برایش جذاب باشد.
با این راهکارها، می‌توانید به کودک کمک کنید تا با حمام و سرویس بهداشتی آشنا شده و از ترس‌هایش غلبه کند.
جمع‌بندی از انواع ترس در کودکان
با دانش بیشتر درباره ترس‌های رایج کودکان و راه‌های موثر برای مقابله با آنها، شما می‌توانید راهنمایی قوی‌تری برای کودکانتان فراهم کنید. به یاد داشته باشید که فشار زیاد بر روی کودکان تاثیر معکوس داشته و با صبوری و همراهی مثبت، می‌توانید به آنها کمک کرده و آنها را در غلبه بر ترس‌ها همراهی کنید. با این راهنما و پشتیبانی مداوم، می‌توانید محیطی امن و اطمینان‌بخش برای رشد و توسعه سالم کودکانتان ایجاد کنید.
