بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل عدم تمرکز در هنگام مطالعه شکایت دارند. آن‌ها اکثراً اظهار می‌کنند که قادر به حفظ تمرکز بر روی یک موضوع به مدت طولانی، حتی یک ساعت هم نمی‌باشند. تأکید بر این نکته لازم است که حواس پرتی، عبارت‌است از انحراف ذهن انسان از موضوع به صورت ناخودآگاه و بدون اراده.
به عبارت دیگر، عدم تمرکز حواس نتیجه عمل دفاعی ذهن در برابر تحریکات خارجی است که باعث حواس‌پرتی می‌شود. این واقعیت موجب می‌شود که دانش‌آموزان در حین مطالعه به مدت کوتاهی به درس تمرکز کنند، اما سپس به دلیل پرداختن به فکرهای دیگر، از موضوع فراموش کنند. این مقاله به بررسی راه‌های پیشگیری از حواس‌پرتی در حین مطالعه می‌پردازد. شما می‌توانید برای ارتقای پیشرفت تحصیلی فرزند خود از مشاوره نوجوان کمک بگیرید.
۲۴ راه برای جلوگیری از حواس‌پرتی هنگام مطالعه
بسیاری از دانش‌آموزان اشتباهاً فکر می‌کنند که تمرکز ذهن یک ویژگی ذاتی است که تغییر آن غیرممکن است. درحالی‌که واقعیت این است که تمرکز در دانش‌آموزان امری اکتسابی است و با پرورش و تمرین روزانه، هر کسی، حتی نوجوانان با هوش عادی، می‌توانند به تمرکز بالایی دست یابند.
این خودبینی نادرست که “من به طور ذاتی حواس‌پرت هستم”، مانع از بهره‌مندی از تمرکز عالی می‌شود. هر دانش‌آموز توانایی تمرکز دارد؛ زیرا تمرکز برای مطالعه در نوجوانان امری نسبی است و همیشه راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از عدم تمرکز در دسترسند. این مقاله ۲۴ گام کاربردی را برای افزایش تمرکز هنگام مطالعه در نوجوانان مورد بررسی قرار می‌دهد.
-
پیدا کردن منبع حواس‌پرتی
آغاز مسیر بهبود تمرکز با شناسایی ریشه و منشاء حواس‌پرتی و عدم تمرکز حواس امری بسیار حیاتی است. اگر منشاء حواس‌پرتی به عوامل خارجی مرتبط باشد، قابلیت تغییر آن را می‌توان به سرعت افزایش داد. اما اگر منشاء حواس‌پرتی درونی باشد، نیاز به برنامه‌ریزی جهت جلوگیری از وقوع این نوع حواس‌پرتی داریم. به عنوان مثال، در برنامه‌ریزی ما باید مدت زمان مطالعه را محدود کرده و در طول آن، هر نیم ساعت، ۱۰ دقیقه استراحت نماییم. این اقدام باعث می‌شود که با ادراک محدودیت زمانی، تمرکز خود را بهبود بخشیم. سپس، با گام‌های کوچک، زمان مطالعه را افزایش داده و از ۳۰ دقیقه به ۴۵ دقیقه مترقی شویم.
-
افزایش انگیزه
تشخیص میزان انگیزه و علاقه به مطالعه یک گام اساسی در راهیابی به موفقیت تحصیلی است. اگر علاقه کم باشد، احتمالاً از دست دادن انگیزه و تمرکز در مسیر یادگیری اتفاق می‌افتد. برای حفظ انگیزه، باید به دنبال اهداف زیبا و جذاب برای مطالعه باشیم. زیرا می‌دانیم که این تلاش‌ها در مسیر یادگیری، شکل آینده ما را خواهند داد. این اصل را به یاد داشته باشیم: “تصمیم زیبا، زندگی زیبا و آینده زیبا”. این نگرش مثبت به ما کمک خواهد کرد تا همیشه به دنبال دستیابی به اهداف و رویاهای آینده‌ای روشن و جذاب باشیم.
-
پیدا کردن محیطی مطلوب
در حین مطالعه، ضرورت دارد که محیط آموزشی با درجه دمای مناسبی تنظیم گردد. حفظ دمای هوا در حد مطلوب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هوای گرم می‌تواند باعث تنبلی و حواس‌پرتی انسان شود. اگر تا به حال در محیط گرمی مشغول مطالعه بوده‌اید، احتمالاً با تجربه خواب‌آلودگی و افسوس زمان‌هایی که به خواب رفته و از دست رفته‌اید، آشنا هستید. برای جلوگیری از این مشکلات، مهم است که دمای اتاق مطالعه به‌طور استاندارد و مطابق با نیازهای فیزیولوژیکی تنظیم شود. این اقدام به شما کمک خواهد کرد تا تمرکز خود را حفظ کرده و از از دست دادن زمان‌های ارزشمند جلوگیری نمایید.
-
ایجاد تنوع در موضوعات درسی
برای بهره‌وری بیشتر از مطالعه، توصیه می‌شود که یک کتاب را به مدت طولانی پشت سر هم مطالعه نفرمایید. بهتر است از دو یا چند کتاب با موضوعات متنوع استفاده کنید و زمان‌بندی مناسبی برای هرکدام در نظر بگیرید. مطالعه مستمر یک کتاب درسی بدون وقفه، ممکن است باعث ایجاد خستگی شود و تدریجاً تمرکز شما را از دست بدهید. به این دلیل است که تغییر موضوع باعث انعطاف در ذهن شما می‌شود و از خستگی جلوگیری می‌کند. این روش، حواس شما را تازه و فعال نگه می‌دارد و تجربه مطالعه را بهبود می‌بخشد.
-
فراهم کردن شرایط مطلوب پیش از مطالعه
قبل از شروع به مطالعه، حائل شدن از عوامل مزاحم و مختلف که ممکن است بر فرایند یادگیری تأثیرگذار باشند، امری حیاتی است. به عنوان مثال، اطمینان حاصل کنید که زنگ تلفن خاموش شده باشد، صدای تلویزیون به حداقل کاهش یابد و هرگونه عامل دیگری که ممکن است توجه شما را پرت کند، حذف گردد. این اقدامات به شما کمک خواهند کرد تا در حین مطالعه با تمرکز بیشتری روبرو شوید و بهبود یادگیری خود را تجربه نمایید. به این ترتیب، با ایجاد یک محیط آرام و بدون مزاحم، فرآیند یادگیری شما به بهترین شکل ممکن پیش می‌رود.
-
تغییر شیوه بلندخوانی
اگر به عادت بلند خواندن دارید، بهتر است این عادت را به تدریج کاهش دهید زیرا بلند خواندن می‌تواند تمرکز شما را کاهش داده و از طرفی، انرژی بیشتری را مصرف کنید که ممکن است باعث خستگی زودرس شود. با کاهش این عادت، می‌توانید بهبود تمرکز خود را تجربه کنید و در طول زمان، انرژی خود را بهینه مدیریت کنید. این اقدام به شما کمک خواهد کرد تا مطالعه را با کارایی بیشتر و بدون احساس خستگی زیاد ادامه دهید.
-
ایجاد وقفه در میان زمان مطالعه
مدت زمان مطالعه شما نباید به صورت طولانی باشد. برخی از دانش‌آموزان عادت دارند تا مطلبی را تا انتها بخوانند و سپس استراحت کنند. این روش ممکن است باعث خستگی و کاهش تمرکز شود. بنابراین، هر زمان که احساس کردید خسته شده‌اید، بهتر است از مطالعه کناره گیری کرده و مدتی استراحت نمایید. در برنامه خود، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه استراحت بین خواندن دو کتاب یا یک ساعت مطالعه را در نظر بگیرید. در این زمان، از تغذیه مناسب هم بهره ببرید. همچنین باید به یاد داشته باشید که حداکثر زمان تمرکز ذهنی روی هر مطلب باید ۵۰ دقیقه باشد. این اقدامات به شما کمک خواهند کرد تا تمرکز را حفظ کرده و از افت کیفیت یادگیری جلوگیری کنید.
-
برنامه ریزی برای تفریح
برای حفظ تعادل بین جسم و ذهن، می‌توانید هر هفته یک روز و ساعتی را به فعالیت‌های گردشی مانند پارک‌رفتن یا شرکت در مهمانی اختصاص دهید. این اقدامات باعث رفع خستگی جسمانی و روانی می‌شوند و از حفظ تمرکز حواس شما کمک می‌کنند. اگر به طور مداوم در یک محیط ثابت نشسته و بدون وقفه مطالعه کنید، احتمالاً با خستگی جسمی و افت تمرکز روبرو خواهید شد. بنابراین، اختصاص زمانی برای فعالیت‌های تفریحی و گردشی، می‌تواند به بهبود عملکرد شما در فرایند یادگیری و تمرکز کمک کند.
-
پیدا کردن حالت مناسب مطالعه
تاحالا امتحان کرده‌اید که در یک محیط مطالعه مناسب، جایی که تداخل با موارد مختلف نداشته باشد، نشسته و کتاب یا مقاله خود را مطالعه کنید؟ این روش می‌تواند به حفظ تمرکز و جلوگیری از حواس‌پرتی کمک کند. بهتر است در جاهایی که در تیررس مستقیم مزاحمت‌ها نیستید، نشسته و مطالعه کنید. برای مثال، نشستن به عنوان یک گزینه بهتر از این است که در حالت درازکشیده یا تکیه‌گاه نا مناسبی قرار بگیرید، چرا که حالت جسمانی بدن نقش مهمی در حفظ تمرکز دارد. بهتر است از این حالت‌ها خودداری کرده و به جای آن در حالت نشسته به مطالعه بپردازید.
-
تمرین تندخوانی
یکی از راهکارهای مؤثر برای بهبود تمرکز در حین مطالعه دانش‌آموزان، استفاده از تندخوانی است. این روش باعث جلب توجه بیشتر، افزایش تمرکز، و بهبود فهم و یادگیری مطالب می‌شود. ذهن و تفکر انسان قابلیت عبور از هزاران کلمه در هر دقیقه را دارد، اما اگر سرعت مطالعه کم باشد، ذهن وقت اضافی می‌گیرد و به اطراف موضوع پراکنده می‌شود که باعث حواس‌پرتی می‌شود. افرادی که از کاهش تمرکز رنج می‌برند، ممکن است به اندازه کافی به این مسئله فکر کنند و از پیشرفت در یادگیری محروم شوند. تندخوانی، با ایجاد فرصت جلوگیری از دخالت فراروند ذهنی و تمرکز بالاتر در مطالعه و درس خواندن کمک می‌کند.
-
جدیت در مطالعه
استفاده از جدیت به عنوان یکی از روش‌های افزایش تمرکز در حین درس خواندن نوجوانان است. این تکنیک توصیه می‌شود که به محض نشستن پشت میز، با جدیت شروع به مطالعه کنید. افزودن سرعت در آغاز مطالعه موجب تسهیل تمرکز حواس و در نتیجه بهبود یادگیری می‌شود. به عبارت چینی «برداشتن قدم اول موجب فتح ستارگانی است که هزاران فرسنگ از ما دور هستند»، توجیه می‌کند که با قدم گذاشتن اولین گام، دستیابی به هدف ممکن می‌شود. شک و تردید، علت حواس پرتی و واهی شدن تخیلات است. انجام مطالعه با اختصاص زمان معین و محدود، تصمیم‌گیری موثری است.
در این زمان، به مطالعه مستمر پرداخته و از طولانی نکردن زمان خودداری کنید. به جای وسواس و اعتراض‌های بیهوده، با اعتماد به نفس اعلام کنید که توانایی یادگیری هر درس را دارید. با جدیت و انگیزه به مطالعه پرداخته و علاقه خود را به درس افزایش دهید تا از حواس پرتی جلوگیری شود.
-
استفاده از راهنما
استفاده از ابزارهای راهنما، همچون انگشت سبابه، مداد، خط‌کش و سایر ابزارها، یکی از تکنیک‌های مؤثر برای بهبود تمرکز در حین درس خواندن نوجوانان است. این راهنماها به عنوان ابزارهای کمکی در مطالعه به‌کار می‌روند و تاثیرات بسیاری را در افزایش تمرکز حواس و بهبود عادت‌های مطالعه ایجاد می‌کنند.
استفاده از این ابزارها باعث جلوگیری از برگشت به متن برای دوباره خواندن، صرفه‌جویی در وقت، و کاهش خستگی چشم و ذهن می‌شود. این روش نه تنها به افزایش تمرکز کمک می‌کند بلکه به ایجاد یک فرآیند مطالعه بهینه نیز کمک می‌نماید. با این ابزارها، دانش‌آموزان می‌توانند موانع عدم تمرکز را به حداقل برسانند و بهترین بهره را از وقت مطالعه خود ببرند.
-
قابلیت “نه” گفتن
زمانی که تصمیم به مطالعه گرفته‌اید و اطرافیان یا هم‌اتاقان شما به شما درخواست جمع شدن می‌دهند، مهارت رد کردن این درخواست‌ها را تقویت کنید. در صورتی که این اراده در شما کم است، می‌توانید روی در اتاق مطالعه خود یک پیام بگذارید که خواهش می‌کند «مزاحم نشوید». اگر با این کار موفق نشدید، راه‌های دیگری نیز وجود دارد که نشان دهد شما تمایلی به از هم گسیختن فکرهایتان ندارید. برخی از دانش‌آموزان که مشکل در تمرکز و درس خواندن دارند، اغلب به دنبال حل مشکل در روش‌های مطالعه خود هستند، در حالی که ممکن است جواب در انتخاب یک محیط مناسب برای مطالعه باشد.
-
ترک افکار منفی و داشتن افکار مثبت
توانایی مطالعه عمیق و یادگیری موثر، به وجود می‌آید زمانی که شخص از تصور مثبتی از خود برخوردار است و به خود اعتماد دارد. اعتماد به خود، قدرت و مهارت فرد را افزایش داده و به بهبود سلامتی ذهنی کمک می‌کند. در هنگام انجام وظایف، از استفاده از عبارات منفی مانند “نمی‌توانم” و “این کار محال است” پرهیز کنید و جایگزینی مناسب‌تر برای آن‌ها را در نظر بگیرید.
از ترس، بدگمانی و بی‌ارادگی دوری کرده و هرگز به احساسات و افکار منفی اجازه ندهید تا تمرکز حواس شما را مختل کند. اعتماد به نفس داشته باشید و به مداوم به خود بگویید که قادر به انجام هر کاری هستید، این کار باعث پرورش تفکر مثبت در خود می‌شود. اعتماد به نفس و تفکر مثبت، احساس شعف و شادی را در شما ایجاد می‌کند و در حالت شادمانی، تمرکز حواس شما بهبود می‌یابد.
با داشتن این مثبت‌انگیزی، توانایی بهتری در تفکر، مطالعه و انجام وظایف پیش خواهید آمد و در نهایت، عملکرد شما نیز بهبود خواهد یافت. از این رو، خودپنداری مثبت به عنوان یک عامل اساسی برای افزایش تمرکز در مطالعه نوجوانان و بهبود یادگیری مطرح است.
-
یادداشت برداری
یادداشت برداری به عنوان یک فعالیت موثر، تکنیکی است که همچنان موثریت خود را در افزایش تمرکز و بهبود حافظه اثبات کرده است. این عمل، نه تنها تمرکز حواس را تقویت می‌کند، بلکه تسهیل کننده‌ای در فرآیند یادگیری و بهتر به خاطر سپردن مطالب می‌باشد.
یادداشت برداری به عنوان یک فعالیت فکری، فرآیندی فعّال و جدی است که فرد را به تأمل و اندیشه وادار می‌کند. این تمرین با هماهنگی چشم و مغز، نقش بسیار مهمی در تقویت تمرکز حواس ایفا می‌کند و منجر به افزایش تمرکز در هنگام مطالعه، درک بهتر از مطالب، و افزایش سرعت یادگیری می‌شود.
-
کنترل صحبت با خود
بسیاری از نوجوانان ممکن است متوجه نشوند که در حین انجام وظایف، به صورت ذهنی با خودشان صحبت می‌کنند. این گفتگو با خود، می‌تواند موجب انگیزش و الهام به انجام فعالیت‌ها شود و کمک به برنامه‌ریزی برای آینده کند. از طریق این گفتگو با خود، می‌توانیم به پیشرفت خود نظارت داشته باشیم؛ اما اگر این گفتگو به شکل نقد بی‌پایان یا انتقاد شدید تبدیل شود، ممکن است بر تمرکز ما اثرات منفی بگذارد.
آیا تا به حال در حین نوشتن یک مقاله، در سطر اول گیر کرده‌اید و ناکام مانده‌اید؟ این ممکن است به خاطر وجود یک ویراستار درونی خیلی سخت‌گیر باشد. مقایسه غیرمنطقی با دیگران و انتظارات نادرست درباره مدت و کیفیت تمرکز می‌تواند باعث شکل‌گیری یک گفتگوی منفی با خود شود. با تمرین و تلاش مداوم، شما می‌توانید هر چالش درونی را به موفقیت تبدیل کنید.
-
تنظیم خواب و ساعات استراحت
بسیاری از دانش‌آموزان، به ویژه کنکوری‌ها، ممکن است باور کنند که با کاهش ساعات خواب و افزایش زمان مطالعه، به نتیجه بهتری دست پیدا خواهند کرد. اما باید در نظر گرفت که کمبود خواب نه تنها به بهره‌وری کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند باعث کاهش تمرکز شود. خواب کم، باعث خستگی و کاهش انگیزه می‌شود، و هنگامی که در حال مطالعه هستید، حتی نمی‌توانید حواس‌تان را جمع کنید. بلکه بهتر است ساعات مطالعه را به‌صورت هوشمندانه تنظیم کرده و به زمان کافی خواب بپردازید.
توجه داشته باشید که براساس ساختار بدن انسان، حدود ۷ تا ۸ ساعت خواب در شب الزامی است.خواب کافی به کاهش خستگی کمک می‌کند و زمان استراحت مهمی است. اگر خیلی خسته هستید، بهتر است مدت کوتاهی را به استراحت اختصاص دهید تا از مطالعه بهتر بهره‌مند شوید.
اهمیت خواب شبانه را هم به‌یاد داشته باشید. خواب شبانه تأثیر بسزایی بر افزایش تمرکز دارد، مهارت‌های یادگیری را ارتقا می‌دهد و در نهایت باعث افزایش تمرکز در مطالعه می‌شود.
-
دوری از شبکه‌های اجتماعی
بی شک، بزرگترین قاتل وقت و تمرکز در دنیای امروز شبکه‌های اجتماعی هستند. این اپلیکیشن‌ها با جذابیت وسوسه‌آور خود، اغلب به چشم می‌آیند و در حین مطالعه و یادگیری ما را وادار به گشت و گذار در این فضاها می‌کنند. بهترین راه برای مقابله با این مشکل، خاموش کردن گوشی و دور کردن آن از دسترسی ماست. اگر این کار برای شما مناسب نیست، حداقل می‌توانید گوشی خود را به حالت پرواز (airplane mode) بگذارید، حساب‌های شبکه‌های اجتماعی‌تان را ببندید یا اعلانات را به صورت بی صدا قرار دهید. این اقدامات می‌توانند به شما کمک کنند تا تمرکز و توجه خود را به مطالعه اختصاص دهید و از حواس پرتی جلوگیری کنید.
-
مصرف متعادل کافئین
استفاده معقولانه از کافئین می‌تواند به بهبود تمرکز حواس کمک کند. یک فنجان چای، قهوه یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین، مانند کافی میکس، می‌تواند به ذهن شما کمک کند تا در حین مطالعه بهتر تمرکز کنید و خستگی را تا حدی برطرف سازد. هرچند، مصرف بیش از حد کافئین ممکن است تأثیرات منفی داشته باشد و در صورت مصرف زیاد، ممکن است باعث کاهش تمرکز شود.
-
کمک گرفتن از تکنیک تار عنکبوت
آیا تا به حال از روش تار عنکبوتی برای افزایش تمرکز در مطالعه استفاده کرده‌اید؟ وقتی برای اولین بار به تار عنکبوت دست می‌زنید، تار تکان می‌خورد و واکنش عنکبوت را ایجاد می‌کند. اما با تکرار چند بار تکان دادن، عنکبوت دیگر واکنشی نشان نمی‌دهد. همین اصل را می‌توانید در مطالعه‌های خود نیز اعمال کنید. زمانی که در حال مطالعه هستید و عوامل مزاحمتی مانند صداهای بلند شما را احاطه می‌کنند، به جای واکنش نشان دادن، از روش تار عنکبوتی استفاده کنید. این راهکار به شما کمک می‌کند تا در مقابل حواس پرت کننده تسلیم نشوید و تمرکز خود را حفظ کنید.
-
تقسیم کردن کارها به بخش‌های کوچک
با شروع از انجام کارهای کوچک و تقسیم فعالیت‌های بزرگ به بخش‌های کوچکتر، می‌توانید از به تعویق انداختن وظایف خود جلوگیری کنید. اگر در مطالعه یا انجام کار مشکلی دارید، بهتر است وقت خود را به طور مؤثر تقسیم کنید. به ازای هر ۴۵-۵۰ دقیقه فعالیت درسی، ۱۰ دقیقه استراحت کنید. تحقیقات نشان می‌دهد که استراحت، می‌تواند در حفظ اطلاعات و افزایش بهره‌وری شما تأثیرگذار باشد.
-
استفاده از هدفون
در صورت زندگی در محیط‌های پر از سر و صدا، بهترین راهکار استفاده از هدفون‌های خنثی کننده نویز است. گوش دادن به موسیقی از طریق هدفون می‌تواند صداهای مزاحم مثل صدای صحبت، کارهای ساختمانی و… که باعث حواس پرتی می‌شوند را به حداقل برساند. هرچند گوش دادن به موسیقی با شعر ممکن است حواس پرتی را افزایش دهد، اما محققان برای بهبود تمرکز، گوش دادن به موسیقی کلاسیک و بدون کلام یا ساز را توصیه می‌کنند.
-
مرتب کردن محیط
آیا میز کار شما به نظر نامرتب می‌آید؟ آیا به مانیتور رایانه خود برچسب زده‌اید؟ اگر بله، حتماً بهتر است وقت خود را برای مرتب کردن میز و فضای اطرافتان اختصاص دهید. یک فضای کاری نظم‌دهنده می‌تواند تأثیر مهمی بر انجام کارهای شما داشته باشد. فقط وسایل ضروری را در روی میز کاری یا اطراف خود قرار دهید. فضای کاری تمیز و منظم نه تنها به کاهش اضطراب کمک می‌کند بلکه انگیزه شما را نیز تقویت می‌دهد.
-
تشویق و جایزه
انگیزه نقش بسزایی در دستیابی به موفقیت ایفا می‌کند؛ به همین دلیل استفاده از پاداش به عنوان ابزاری مؤثر برای ترغیب و افزایش انگیزه در آغاز یک کار تلقی می‌شود. به عنوان مثال، اگر موفق به به پایان رساندن یک مقاله بدون حواس پرتی شوید، به خود جایزه‌هایی مانند تماشای یک برنامه تلویزیونی یا اختصاص زمان برای استراحت بدهید.
هر چند مشغله‌های کاری و درسی ممکن است حواس شما را پرت کند، اما اهمیت دارد این حواس پرتی شما از دستیابی به اهداف مهمتان جلوگیری نکند. با پیروی از مراحل مشخص شده، می‌توانید بهره‌وری خود را در کمترین زمان ممکن بهبود بخشید.
جمع‌بندی از راهکارهایی برای رفع حواس‌پرتی در مطالعه
در این نوشتار، با تکنیک‌هایی برای افزایش سرعت مطالعه نوجوانان آشنا شدید. آموخته‌اید که با اعمال تکنیک‌های ساده، می‌توانید سرعت مطالعه و تمرکز ذهن خود را در هنگام درس خواندن بهبود بخشیده و به بهترین نحو از زمان مطالعه خود استفاده کنید. امیدوارم که توانسته باشم به شما یادآوری کنم که چگونه تمرکز خود را در مطالعه افزایش دهید و به سوالاتی مانند چگونه می‌توانیم تمرکز خود را حفظ کنیم، چرا ممکن است تمرکز نداشته باشیم یا چرا حواسمان پرت می‌شود، پاسخ دهیم. نظرات سازنده‌ی شما را در بخش نظرات منتظریم و اگر این مطلب برایتان مفید بود، آن را با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
