تا به حال همه‌ی ما با احساساتی همچون ترس از از دست دادن یا جدا شدن از عزیزان روبرو شده‌ایم. اضطراب جدایی در کودکان به معنای ترس از جدا شدن از افرادی است که به آنها ارتباط عاطفی داریم. این احساس طبیعی است که کودکان در زمان ورود به مدرسه یا در شرایط قرنطینه به دلیل ویروس کووید-۱۹ تجربه می‌کنند.
در اوایل دوره کودکی، گریه، احساس خشم یا افتاه در زندگی روزمره نشانه‌های سالم در مواجهه با جدایی و رشد طبیعی هستند. با ظهور فصل مدرسه و شرایط فعلی جهان، احتمال افزایش اختلال اضطراب در افراد به دلیل شرایط ویژه‌ای که ایجاد شده است، افزایش می‌یابد.
در این مقاله، دکتر ضحی زندی به بررسی اضطراب جدایی، علل، نشانه‌ها و راهکارهای درمانی آن می‌پردازد. از شرایط روزمره تا واکنش‌های ناشی از بیماری اپیدمیک کووید-۱۹، این مقاله به شما اطلاعات کاملی ارائه می‌دهد. در صورت نیاز حتما برای روانشناسی کودک با ما در تماس باشید.
اختلال اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
با توجه به راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنج (DSM-5)، اختلال اضطراب جدایی یا SAD به عنوان یک وضعیت مشخص می‌شود که ابتدا با ترس از ترک خانه یا جدا شدن از افراد خاص تعریف می‌شود. این اضطراب باید در سطحی بیشتر از انتظارات معمولی در سن و مرحله رشد فرد واقع شود.
اضطراب جدایی به عنوان یک بخش طبیعی از فرآیند رشد کودکان مطرح است. این وضعیت معمولاً در نوزادان میان ۸ تا ۱۲ ماهگی اتفاق می‌افتد و در حدود دو سالگی به طور معمول از بین می‌رود. با این حال، این اضطراب ممکن است در بزرگسالان نیز ادامه داشته باشد و به شکل اختلال اضطراب جدایی تشخیص داده شود.
اگر اضطراب جدایی در فرزند شما به نظر می‌رسد که شدید و یا طولانی مدت باشد، به خصوص اگر بر روی مشکلات در مدرسه یا دیگر فعالیت‌های روزانه تأثیر بگذارد، یا با حملات وحشت یا دیگر مسائل همراه باشد، ممکن است ایشان دچار اختلال اضطراب جدایی باشند. اغلب این اضطراب به والدین مرتبط است، اما ممکن است به یک نگهبان نزدیک دیگر نیز مرتبط باشد.
این وضعیت به عنوان اختلال اضطراب جدایی یا SAD شناخته می‌شود. بر اساس منابع قابل اعتماد، سه تا چهار درصد از کودکان این اختلال را تجربه می‌کنند.
همچنین این اختلال می‌تواند در نوجوانان و بزرگسالان رخ دهد و باعث ایجاد مشکلات قابل توجهی در فعالیت‌های خارج از خانه یا حضور در محل کار شود، اما به کمک مشاوره نوجوان و مشاوره فردی قابل کنترل است. تقریباً یک سوم افرادی که در کودکی این اختلال را تجربه کرده‌اند، در بزرگسالی با اختلالات روانی مواجه می‌شوند.
اختلال اضطراب جدایی در نوزادان
زمانی که نوزادان و کودکان نوپا احساس می‌کنند که یکی از والدینشان ترکشان می‌کند یا احتمال جدایی وجود دارد، احتمالاً با اضطراب جدایی روبرو خواهند شد. این حالت می‌تواند با بی‌قراری شدید و نگرانی همراه باشد.
آشفتگی و نگرانی ناشی از اضطراب جدایی از مادر در نوزادان، یک جنبه طبیعی از رشد عاطفی این گروه سنی است. در زیر ۳ سالگی، این اضطراب در کودکان نوپا به عنوان یک واکنش نرمال و قابل پیش‌بینی محسوب می‌شود.
وقتی که نوزادان به مادر خود چسبیده‌اند، وقتی که ترک والدین برای مهدکودک یا مراقبت توسط فرد دیگر رخ می‌دهد، ممکن است با گریه و مقاومت مواجه شوند. این نشانه‌ها نشان‌دهنده وابستگی قوی به این ارتباط اولیه و نیاز به حضور مادری است که در این مرحله از رشد طبیعی کودکان قرار دارند.
برای مدیریت این اضطراب، مهم است که والدین با توجه به نیازهای عاطفی کودکان، با حساسیت و پشتیبانی مناسب واکنش نشان دهند. تقویت اعتماد به نفس کودک، ایجاد ارتباط امن و ایجاد روال‌های تدریجی برای جدا شدن، می‌تواند به تسهیل در تجربه جدایی برای نوزادان کمک کند و از ایجاد اضطراب جدایی شدیدتر جلوگیری کند.
اختلال اضطراب جدایی چه زمانی ایجاد می‌شود؟
اختلال اضطراب جدایی به طور معمول یک بخش از فرآیند طبیعی رشد نوزادان است. اما زمانی که شدت اضطراب به گونه‌ای است که خارج از حد مناسب برای سن مربوطه باشد (به عنوان مثال، اضطراب جدایی در کودکان ۵ ساله به عنوان یک رفتار طبیعی شناخته نمی‌شود)، این وضعیت به اختلال تبدیل می‌شود.
از دیدگاه روانشناسان، برای شناسایی اختلال اضطراب جدایی، رفتارها و احساسات هیجانی مرتبط باید حداقل چهار هفته متواصل باشند و تأثیرگذاری به حدی باشند که عملکرد طبیعی کودک را تضعیف کنند. در این موارد، تشخیص اختلال اعلام شده و شروع به درمان‌های پزشکی مناسب می‌شود. اطلاعات دقیقتر درباره زمان‌بندی و نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی می‌تواند به والدین کمک کند تا بهترین مراقبت را برای نوزادان و کودکان خود ارائه دهند.
تفاوت اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان
در کودکان نوپا، سن تشخیص اختلال اضطراب جدایی معمولاً از حدود ۶ ماهگی آغاز می‌شود. در این دوران، نوزادان اغلب از دیدار با افراد جدید ترس می‌کنند و امنیت خود را به‌خصوص در کنار والدین، به ویژه مادر، حس می‌کنند. زمانی که درک می‌کنند که والدین دور شده‌اند، احساس خطر خواهند کرد.
این وضعیت تا سن ۲ سالگی ادامه دارد، زیرا کودک در این سن قادر به درک این است که والدین به‌طور موقت از او دور شده‌اند ولی به زودی باز خواهند گشت. بعضی از کودکان این اضطراب را پس از سن ۲ سالگی هم تجربه می‌کنند که ممکن است به عنوان اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) شناخته شود و بیشتر در کودکان خردسال دیده می‌شود.
تفاوت اصلی در اضطراب جدایی در بزرگسالان و کودکان نوپا، نوع فرد مورد علاقه است. در حالی که نوزادان و کودکان نوپا به طور عمده به عنوان نتیجه ترک والدین یا مراقبان احساس اضطراب می‌کنند، بزرگسالان هنگام جدا شدن از فرزندان خود ممکن است احساس مضطربی کنند. علاوه بر این، این اختلال در بزرگسالان ممکن است هنگام جدا شدن از همسر یا دیگر افراد مهم نیز احساس شود.
علائم اختلال اضطراب جدایی
در کودکان پیش دبستانی، مهد کودک، و حتی در حین بازی‌هایشان، نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی معمولاً آشکارتر می‌شوند. کودکان مبتلا به این اختلال عمدتا از فرار از حضور در محیط‌های مانند مهدکودک یا پیش دبستانی امتناع می‌کنند. همچنین، برخی از کودکان به شدت به ترک والدین خود عصبانی می‌شوند.
علاوه بر این، علائم دیگر اضطراب جدایی در کودکان شامل موارد زیر می‌شوند:
- کابوس شبانه: تجربه کابوس‌های شبانه که مرتبط با ترس از جدایی از والدین است.
- شب ادراری کودک: اختلالات در شیوه خواب که ممکن است ناشی از اضطراب جدایی باشد.
- ترس از تنها ماندن: احساس ترس و نگرانی از وضعیت تنهایی.
- ترس از ربوده یا گم شدن: نگرانی از اینکه فرد ممکن است ربوده یا گم شود.
- گشتن مداوم دنبال والدین یا مراقب خود: نیاز به همراهی مداوم والدین یا مراقب، حتی در مواقع غیرضروری.
- ترس از افتادن اتفاقات بد برای والدین پس از جدایی: نگرانی از احتمال وقوع اتفاقات ناگوار برای والدین پس از جدایی.
درک این نشانه‌ها می‌تواند به والدین کمک کند تا بهترین راهکارها را برای مدیریت اختلال اضطراب جدایی در کودکان خود اتخاذ کنند.
علت‌های بروز اضطراب جدایی و تأثیرات آن
عوامل مختلفی می‌توانند به بروز اضطراب جدایی در کودکان منجر شوند. از جمله مهمترین عوامل اثرگذار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترک والدین: جدایی یا ترک والدین ممکن است یکی از عوامل اصلی بروز اضطراب جدایی در کودکان باشد. این تغییرات در زندگی خانوادگی می‌توانند بر رفتار و روانشناسی کودکان تأثیر بگذارند.
- مرگ عزیزان: از دست دادن یک عزیز به علت مرگ نیز می‌تواند عاملی باشد که در روند بروز اضطراب جدایی در کودکان تأثیرگذار باشد.
- جدایی یا طلاق والدین: طلاق یا جدایی والدین نیز می‌تواند به عنوان یک تجربه تکان‌دهنده برای کودکان باشد و باعث ایجاد اضطراب جدایی گردد.
- اعتیاد به الکل والدین: والدینی که به الکل اعتیاد دارند، ممکن است نتوانند به درستی به نیازهای عاطفی کودکان پاسخ دهند و این موضوع می‌تواند بروز اضطراب جدایی را تسریع کند.
- تغییر مدرسه: جابه‌جایی به مدرسه جدید می‌تواند برای کودکان تجربه چالش‌برانگیزی باشد و به عنوان یک عامل مؤثر در بروز اضطراب جدایی ایفای نقش کند.
- جابه‌جایی از مکانی به مکان دیگر: تغییر مکان زندگی نیز ممکن است باعث ایجاد اضطراب جدایی در کودکان شود.
- تشخیص اضطراب شدید در والدین: والدینی که با اضطراب شدید روبرو هستند، نمی‌توانند به طور موثر نقش وظیفه والدینی را ایفا کنند و این مسئله ممکن است به بروز اضطراب جدایی در کودکان منجر شود.
- سرپرستی و به فرزندخواندگی گرفتن کودک: تغییر در سرپرستی و یا به فرزندخواندگی گرفته شدن کودک نیز می‌تواند به عنوان یک عامل ایجاد کننده اضطراب جدایی در نظر گرفته شود.
کدام کودکان در معرض خطر اختلال اضطراب جدایی قرار دارند؟
اختلال اضطراب جدایی ممکن است برای هر دسته جنسیتی، یعنی دختران و پسران، با یک فراوانی مشابه رخ دهد. با این حال، کودکانی که با والدینی که دارای اختلال اضطراب هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند. این والدین ممکن است بر اساس ژنتیک، محیط زیست خانوادگی، یا ترکیبی از هر دو عامل، این مشکل را به فرزندان خود انتقال دهند.
آگاهی از عوامل مؤثر بر اختلال اضطراب جدایی می‌تواند والدین را در شناسایی و پیشگیری از این اختلال در کودکان خود یاری کند.
درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان
روش‌های درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان به چندین عامل و ویژگی فردی آنان وابسته است. شناسایی نشانه‌ها، توجه به سن و سلامت کلی کودک، و ارزیابی شدت شرایط از جمله عوامل مهم در تدوین برنامه درمانی است. درمان این اختلال معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های زیر می‌شود:
- درمان رفتاری شناختی: این روش به کودک کمک می‌کند چگونه با اضطراب خود کنار بیاید و به مرور زمان بهتر آن را مدیریت کند. همچنین، این درمان هدف دارد که کودک را با مواقع و شرایطی که اضطراب را ایجاد می‌کنند، آشنا کند.
- داروهای درمانی: در برخی موارد، مصرف داروهای ضدافسردگی یا داروهای ضد اضطراب توسط پزشک ممکن است به کاهش نشانه‌های اضطراب و ایجاد آرامش در کودک کمک کند.
- درمان خانواده: والدین بازیابی حیاتی در فرآیند درمان دارند. آموزش به والدین نحوه پشتیبانی و کمک به کودک در مواجهه با اضطراب از اهمیت بالایی برخوردار است.
- ورودی مدرسه: مشارکت مدرسه و معلمان نیز می‌تواند جزء مؤثری در درمان اختلال اضطراب جدایی باشد، به‌ویژه اگر موقعیت‌های مدرسه باعث ایجاد اضطراب شده باشد.
پیشگیری از اختلال اضطراب جدایی در کودکان
برخی اقدامات والدین می‌توانند به عنوان پیشگیری از بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان مؤثر باشند. متخصصان ممکن است نتوانند راهنمایی دقیقی برای جلوگیری از این اختلال ارائه دهند، اما اقدامات زیر می‌توانند به والدین کمک کنند:
- توجه به نشانه‌ها: والدین باید به دقت به رفتارها و نشانه‌هایی که به اضطراب جدایی اشاره دارند، توجه کنند. اگر نگرانی والدین برانگیخته شده باشد، ارزیابی تخصصی از متخصصان می‌تواند کمک کننده باشد.
- تشویق به ارتباطات با همسالان: فراهم کردن فرصت‌های بیشتر برای کودکان برای برقراری ارتباط با همسالانشان می‌تواند از اجتناب اجتنابی در مواجهه با دیگران جلوگیری کند.
- آموزش مهارت‌های مدیریت استرس: آموزش به کودکان مهارت‌های مدیریت استرس و اضطراب می‌تواند آنان را در مواجهه با وضعیت‌های ناشی از جدایی تقویت کرده و از تجربه اضطراب کاسته شود.
- تشویق به فعالیت‌های اجتماعی: حمایت از کودکان برای شرکت در فعالیت‌های گروهی و اجتماعی می‌تواند اعتماد به نفس آنان را افزایش داده و از ایجاد اضطراب جدایی جلوگیری نماید.
- مشاوره و پشتیبانی روانشناختی: در صورت لزوم، مشاوره و پشتیبانی روانشناختی به کودکان و والدین می‌تواند در مدیریت اضطراب و تقویت ارتباطات خانوادگی کمک کند.
پیشگیری از اختلال اضطراب جدایی نیاز به توجه دقیق والدین به نیازها و وضعیت روانی کودکان دارد، و اقدامات بهنگام و موثر می‌توانند در حفظ سلامت روانی آنان تاثیرگذار باشند.
نحوه یاری به کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی
به عنوان والدین، نقش حیاتی در درمان اختلال اضطراب جدایی کودکان دارید. برای کمک به کودک خود در این مسیر، اقدامات زیر را انجام دهید:
- حضور در جلسات مشاوره: همراهی کودک در تمام جلسات مشاوره با متخصصان سلامت روان بسیار ارزشمند است. این کمک می‌کند تا بهترین راهکارها برای مدیریت اضطراب کودکان شناخته شود.
- حمایت و اطمینان: به کودک خود حمایت و اطمینان بیشتری ارائه دهید. تشویق به استقلال متناسب با سن او نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.
- شناسایی منابع استرس: منابع استرس برای کودک را شناسایی کنید. فهم اینکه چه مواردی برای کودک استرس‌آور است و برنامه‌ریزی جهت مقابله با آن، می‌تواند به بهبود وضعیت کودک کمک کند.
- توضیح اختلال به دیگران: به دیگران درباره اختلال اضطراب جدایی کودک خود توضیح دهید. همکاری با درمانگر و متخصصان سلامت روان، همراه با برنامه‌های درمانی موثر، نقش مهمی در پیشرفت کودک دارد. همچنین، به معلمان مدرسه‌ی کودک یادآوری کنید که کودک شما به حمایت و اطمینان بیشتری در مواجهه با موقعیت‌های خاص نیاز دارد.
نکات کلیدی درباره‌ی اختلال جدایی در کودکان
اختلال اضطراب جدایی یکی از چالش‌های مهم سلامت روانی است که برخی از کودکان با آن روبه‌رو می‌شوند. کودکان مبتلا به این اختلال احساسات نگرانی شدیدی در مورد جدا شدن از افراد نزدیک خود را تجربه می‌کنند، که ممکن است تأثیرات مخربی بر روابط و زندگی روزمره آنها داشته باشد.
علل این اختلال ممکن است از جمله عوامل ژنتیکی یا محیطی باشد. نشانه‌های اختلال اضطراب جدایی بسیار شدیدتر از نگرانی عادی کودکان درباره جدا شدن از والدین یا افراد نزدیک در دوران کودکی است. برای تشخیص این اختلال، کودک باید حداقل ۴ هفته این نشانه‌ها را تجربه کرده باشد و ارزیابی دقیقی از وضعیت روانی او انجام گیرد. به‌طور کلی، درمان این اختلال شامل مشاوره و در مواقع لزوم درمان‌های دارویی نیز می‌شود.
راهکارهایی برای کاهش احساسات اضطراب جدایی در کودکان عادی
گاهی‌اوقات، کودکان به دلیل مراحل رشدی که در آن هستند، با فرآیند جدایی مواجه می‌شوند که ممکن است علائم اختلال اضطراب جدایی نداشته باشند. در این شرایط، والدین می‌توانند با اعمال توصیه‌های زیر به کودکان خود کمک کنند تا این فرآیند به‌طور آرام و بدون احساسات منفی پیش برود:
– اجتناب از تماشای فیلم‌ها یا برنامه‌های خشن در حضور کودک.
– تمرین جدایی را با کودک اجرا کنید؛ به عنوان مثال، او را به خانه مادربزرگ ببرید (با احترام به مرزها).
– حتماً به وعده‌های خود عمل کنید و در زمان مقرر بازگردید.
– از کودک خواسته شود اسباب بازی یا عروسک محبوبش را در زمانی که حاضر به حضور نیستید، همراه خود داشته باشد.
– با کمک پرستار کودک تمرین‌های جدایی را تجربه کنید.
– کودک را به انجام کارها و فعالیت‌های اجتماعی تشویق کنید.
– زمان جدایی را به تدریج افزایش دهید.
– از کودک خداحافظی کوتاه بگیرید و برنامه خود را به او توضیح دهید.
– در مواجهه با جدایی، رفتار طبیعی و احساسات متعادلی نشان دهید.
جمع‌بندی
علل متعددی برای ایجاد اختلال اضطراب جدایی در کودکان وجود دارد. انتخاب افراد و محیط‌هایی که کودک به آنها ارتباط دارد، نشانگر امنیت برای اوست. تقویت و نمونه‌گیری از رفتارهای مثبت، ایجاد محیطی قابل پیش‌بینی و ایمن، آماده‌سازی کودک برای مواجهه با افراد و مکان‌های جدید، بحران‌های کودکی را برطرف کرده و مکالمه با او همگی می‌توانند در بهبود این وضعیت مؤثر باشند.
اگر به عنوان والد این مقاله را تا آخر مطالعه کرده‌اید، شما یک والد مسئول و مهترین می‌باشید که به بهترین نحو ممکن می‌خواهید از فرزندتان مراقبت کنید. این به این معناست که شما برای کودکان خود یک ملاذ امن ارائه داده‌اید. اگر نشانه‌های اضطراب جدایی در فرزندتان مشاهده کرده و درک کرده‌اید که به شما تکیه می‌کنند، باید بدانید که برای آنها یک پناهگاه امن فراهم کرده‌اید.
این امر مثبتی است و گام بعدی این است که از تخصصی‌ها در زمینه‌های تربیتی بهره ببرید تا کمک کنند کودک شما از تجربه‌های ناگوار عبور کرده و بهبود یابد. با متخصصان مانند پزشکان کودکان، درمانگران و یا افراد معتبر دیگر که به اعتماد شما دارند، مشورت کنید و یک تیم حمایتی برای بهترین پشتیبانی از فرزند و خانواده خود ایجاد کنید.
