اگر کسی به طور زیاد به خود توجه کند و این خودمحوری به یک اختلال شخصیتی تبدیل شود، این شخص را به عنوان یک فرد خودشیفته تشخیص می‌دهند. این مفهوم اولین بار توسط هاویلاک الیس، فیزیک‌دان و نویسنده بریتانیایی، در سال ۱۸۹۸ به عنوان اختلال روانی شناخته شد؛ به همین دلیل نیاز به مشاوره فردی دارد. در ادامه به بررسی ویژگی افراد خودشیفته می‌پردازیم تا اختلال نارسیسیسم را ساده‌تر تشخیص دهید.
خودشیفتگی یا Narcissism به معنای افترا به خود یا به فکر خود بودن بیمارگونه، با ویژگی‌هایی همچون خودپرستی مغرورانه، وابستگی به فانتزی، بی‌توجهی به اطراف و خودداری غیرمعمول، شناخته می‌شود. این ویژگی‌ها تنها زمانی به چالش کشیده می‌شوند که اعتماد به نفس فرد خودشیفته به خطر می‌افتد.
اختلال نارسیسم بر اساس داستان افسانه‌ای نارسیس، عاشق انعکاس تصویر خود در آب، نام‌گذاری شده است. ویژگی‌های این اختلال شامل قدرنشناسی نسبت به اطرافیان و سوءاستفاده از آنها می‌شوند. در دیدگاه زیگموند فروید، خودشیفتگی در دوران کودکی به عنوان یک مرحله طبیعی در رشد در نظر گرفته می‌شود، اما اگر در دوران بلوغ بیش از حد حاکم شود، به عنوان یک اختلال روانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
اختلال خودشیفتگی چیست؟
الگوی خودشیفتگی، یک چارچوب شناختی است که به عنوان ویژگی اصلی افراد مبتلا به اختلال شخصیت نارسیسم شناخته می‌شود. این الگو شامل ارزیابی بیش از حد توانایی‌ها و اهمیت فرد به خود، عدم همدلی نسبت به دیگران، و تمایل به جستجوی تحسین و توجه می‌باشد.
هر گونه بیش‌ازحد به خود توجه، اگر به اندازه‌ای برود که به یک اختلال شخصیتی تبدیل شود، فرد را مشخص به عنوان یک فرد خودشیفته معرفی می‌کنند. این وضعیت نشان‌دهنده یک شیوه فکری و رفتاری غیرسالم است که نیاز به توجه و درمان دارد.
علائم رایج که می‌توان متوجه اختلال خودشیفتگی شد
علائم افراد خودشیفته در افراد مختلف به صورت متنوع و با شدت‌های مختلف ظاهر می‌شود. اما چگونه می‌توان خودشیفته‌ها را شناسایی کرد؟ افراد خودشیفته دارای نشانه‌های زیر می‌باشند:
- حس برتری افراطی:
احساس بیش از حد برتری و افترا به خود.
- پرتوقع و حس طلبکارانه:
انتظار همیشگی برتری و تفوق نسبت به دیگران.
- غلو در خودپردازی:
تهیه‌پردازی بیش از حد درباره موفقیت‌ها و استعدادهای شخصی.
- تحقیر افراطی دیگران:
نگاه از بالا به پایین به افرادی که در نظر شان فرودست هستند.
- استفاده از دیگران:
به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به خواسته‌های شخصی.
- عدم درک نیاز و عواطف دیگران:
عدم توجه یا تمایل به درک موقعیت و احساسات دیگران.
- حسادت:
حسادت به دیگران و اعتقاد به حسادت دیگران به شخص.
- رفتار مغرورانه:
نشان دادن غرور و متکبری در رفتار و برخورد.
- اصرار بر بهترین بودن:
اصرار بر داشتن بهترین هر چیز، از خودرو تا دفتر کار.
این علائم نشان‌دهنده یک الگوی فکری و رفتاری نارسانفی و نیاز به توجه و درمان دارد. برای شناسایی و مدیریت این وضعیت، مشاوره متخصصانه مفید واقع خواهد شد.
ویژگی افراد خودشیفته
در ادامه تمامی ویژگی‌های افراد خودشیفته را بررسی خواهیم کرد.
۱- فرد خودشیفته، با احساس و باور به بزرگی و اهمیت فراوان خود، در گفتارش این اعتقاد را به وضوح نشان می‌دهد. او معتقد است که تأثیر قابل توجهی بر زندگی دیگران دارد و خود را از دیگران برتر می‌شمارد.
۲- این فرد خود را به عنوان یک شخصیت استثنایی و منحصر به فرد می‌شناسد. از نام و زمان تولدش تا محل زندگی، هر جزئی را به عنوان بهترین و استثنایی توصیف می‌کند. او انتظار دارد که دیگران نیز او را به عنوان یک شخصیت منحصر به فرد در نظر بگیرند.
۳- فرد خودشیفته معتقد است که همیشه حق با اوست. نظرات و تصمیمات او باید توسط دیگران قبول شود و او به حقانیت خود اصرار دارد. برای این فرد، موضوع گفتگو و بحث در موارد اختلاف نپذیرفته می‌شود.
۴- این افراد همواره از دیگران استفاده و سوءاستفاده می‌کنند. با ابراز توجه و محبت به دیگران، آنها را برای دستیابی به اهداف خود مشغول می‌کنند و بعداً بدلیل بهانه‌هایی، از آنها جدا می‌شوند.
۵- این افراد به خود اجازه می‌دهند که دیگران از آنها استفاده کنند. به عنوان مثال، اگر به آنها یک ساعت وقت بدهید، انتظار دارند که بتوانند به مدت بیشتری از شما بهره‌مند شوند و این را به عنوان حق خود می‌پندارند.
۶- افراد خودشیفته اغلب قابلیت همدردی و همدلی را ندارند و نمی‌توانند خود را در جای دیگران قرار دهند. انتظارات بالایی از کودکان چند ماهه یا چند ساله دارند. حتی اگر به سخنرانی در مورد همدردی بپردازند، این نمایش فقط سطحی و ظاهری است و حال و احساس واقعی در آنها مشاهده نمی‌شود. هنگامی که قدردانی می‌کنند، به نحوی آن را اجرا می‌کنند که خودشان به نظر برسند (خودنمایی).
۷- موضوعات و مسائل شخصی خود را بسیار مهم و منحصر به فرد می‌دانند. آنها معتقدند که هیچ کسی تجربیات آنها را نداشته و هر چیزی مرتبط با آنها منحصر به فرد است. به موضوعات عمومی عجیب نگاه می‌کنند. حتی اگر کسی به آنها دروغ بگوید، به نظر می‌رسد که این اولین بار است که کسی دروغ می‌گوید یا خیانت می‌کند. از چراهای مختلف می‌پرسند: چرا با من این اتفاق افتاد؟ چرا من باید بیمار شوم؟ چرا عزیزان من باید مریض شوند؟
۸- نیاز فراوان به توجه دیگران دارند. باید مرکز توجه باشند. موضوعات مطرح شده را به زمینه شغلی یا تحصیلی خود متصل کرده و آنها را از دیدگاه مختصر به بررسی می‌پردازند. حتی اگر توانایی نواختن یک ساز یا گفتن یک لطیفه خنده‌دار را نداشته باشند، با خنده زیاد از لطیفه‌ای که بسیار بی‌مزه است، توجه دیگران را به خود جلب می‌کنند. از افراد انتظار احترام و اطاعت دارند. (پدر و مادرها: هرچه من گفتم بد و غلط را باید انجام بدهی). در جستجوی بردگی و مرید و شاگرد شدن هستند. دوست دارند دیگران در خدمت آنها باشند. در ازدواج، می‌خواهند فرد را برای تمام وجودش داشته باشند.
۹- بسیار آسان به تحت تأثیر قرار می‌گیرند و حساس هستند. اگرچه به نظر ممکن است محکم به نظر برسند، اما یک حادثه، اشتباه یا حتی کثیف بودن یا اشتباه بودن کراوات، می‌تواند آنها را بهم بزند. خشم، کینه و تنفر دائمی نسبت به افراد اطراف پیدا می‌کنند.
۱۰- به هیچ وجه قابل تحمل نقد نیستند. هرگز نمی‌توانید نظر، باور یا اعتقاد و حرف‌شان را به صورت صمیمانه و صادقانه نقد کنید. اگر کسی انتقادی ارائه دهد، آن را قبول و پذیرش نمی‌کنند. واکنش‌های تند و شدیدی نسبت به انتقادات نشان می‌دهند. برچسب‌ها و کلماتی که به شما می‌زنند، به کارهایی که انجام داده‌اید، حوادث نامربوط را به یاد شما می‌آورند و به دیگران افترا می‌گویند. به عنوان مثال، در بحران‌های اجتماعی و سیاسی، در مورد دایی دیوانه‌ای شما یا دختر شما که طلاق گرفته صحبت می‌کنند که اصلاً به موضوع نباید مربوط باشد.
۱۱- در ابتدا، تلاش می‌کند تا مورد قبول دیگران قرار گیرد و عقاید خود را به نحوی ارتقا دهد که برتری او نسبت به دیگران مشهود شود. ممکن است در این راه کنترل خود را از دست بدهد، ایا نفر اول یا آخر گفتگو باشد، اما حتماً باید تصدیق شود که نظر او بهترین است.
۱۲- دارای علاقه‌های عجیب به جلب توجه و پرستش هستند. از تملق و چاپلوسی (حتی اگر دروغ و زشت باشد) لذت می‌برند.
۱۳- به طور مداوم با خود و زندگی خود مشغولند. انرژی روانی خود را به میزان بیش از حدی صرف خود می‌کنند. دنیا را از دیدگاه شخصی خود می‌بینند و اگر گرسنه باشند، فکر می‌کنند ۱۰۰ نفر دیگر هم باید غذا بخورند. حتی اگر خسته باشند، انتظار دارند مهمانی تعطیل شود و همه به خانه بروند. حتی مکان پارک کردن ماشین‌شان باید متفاوت باشد. همواره مطالبی از نظر دیگران در مورد خود می‌دانند.
۱۴- افراز و نشیب پر از غرور و تکبر است. فخر و افتخاری برایشان ندارد. اگر جوان باشند، جوانی خودشان بیشترین اهمیت را دارد. اگر مسن باشند، سن بالا برایشان افتخارآفرین است. اگر از ده آمده باشند، دهاتی‌ها برایشان مهم هستند. اختلاف بسیاری بین شخصیت واقعی و شخصیت ایده‌آل او وجود دارد. هنگام ورود به یک مهمانی، به نحوی حضور می‌آیند که همه آنها را خوش آمد گویند و توجه به خود جلب شود. غرور و تکبر وی به وضوح ظاهر است و اگر کسی این مسئله را رعایت نکند، ناراحت می‌شود.
۱۵- حسادت و رقابت به شدت در آنها وجود دارد، حتی نسبت به کسی یا کاری که در حوزه تخصص آنها نیست. اگر از توانایی کسی بخواهند، این موضوع آنها را ناراحت می‌کند، سپس به دنبال پیدا کردن عیب و نقص در او می‌روند و سعی می‌کنند اهمیتی به او ندهند. اگر ببینند دیگران خریدند، خود هم باید خرید کنند، و اگر کسی سفر کرده یا فرزندی به دنیا آورده باشد، آنها هم می‌خواهند همین‌کار را انجام دهند.
۱۶- اعتقاد دارد که برقراری ارتباط با افراد مهم و مشهور برای او بسیار اهمیتی دارد. از خانه‌هایی که نزدیک به افراد مهم بوده، به جلوه و ارتقاء شخصیت خود صحبت می‌کند. ارتباط با این گروه افراد برای او نشان از بزرگی است و این موضوع برعکس نیز صدق می‌کند. اگر مجبور به برقراری ارتباط با افراد سطح پایین جامعه شود، تلاش می‌کند این ارتباط را مخفی نگه دارد.
۱۷- انتظار دارد که رفتار دیگران نسبت به او با دیگران متفاوت باشد. انتظار دارد که همه افراد از جلوه و جاذبه او بی‌نهایت لذت ببرند. تنها کافی است که به او خوش‌آمدگویی کنند. از دیگران انتظار دارد که او را با احترام و تحسین بپذیرند و دانا و آگاه بودن او را تأیید کنند.
۱۸- این افراد پر از توقعات و انتظارات هستند. انتظار دارند که اولین نفر باشند که به مهمانی‌ها دعوت شوند و حتی اگر چند ساعت دیر به مهمانی برسند، انتظار دارند کسی جرأت نکند شام بخورد. توقعات آنها همیشه با همراه خشم است و آنها نمی‌فهمند چرا دیگران متوجه این نکته نمی‌شوند. حتی در مواردی مانند پرواز هواپیما یا شروع یک تئاتر یا کنسرت، این توقعات نگهداری شده و احساس ناراحتی به وجود می‌آید.
۱۹- انتظار دارند که همه افراد اهمیت کارهای او را بفهمند و در مورد او تعریف کنند. حتی اگر مادر یا پدر باشند، انتظار دارند که فرزندانشان از خوبی‌هایشان بگویند.
۲۰- افراد این گروه دیگران را به عنوان اشیاء و کالاها می‌بینند و به انسانیت افراد ارزشی نمی‌دهند. انسان‌ها برای آنها ارزشمند هستند تنها زمانی که او به آنها توجه می‌کند یا از آنها بهره‌مند می‌شود. در ازدواج، چتر محبت و لطافت او فقط بر فرد و خانواده‌اش و شهر مناقل می‌شود و همه باید از او تعریف کنند.
۲۱- این افراد به قانون و حتی اصول اخلاقی بی‌توجه هستند. به صورت ظاهری این اصول را حفظ می‌کنند اما انتظار دارند برای آنها استثناء قرار گیرد. اگر کسی نتواند وارد این ساختمان شود، انتظار دارد برای او استثناء قائل شود. این افراد اهمیت زیادی به قوانین و اصول اخلاقی نمی‌دهند اما از دیگران انتظار دارند که به آنها عمل کنند.
۲۲- در کارها اصرار می‌کند و دیگران را وادار به انجام کارهایی می‌کند. با فشار، تهدید و تشویق افراد را ملزم به انجام کارها می‌کند و تاکید دارد تا نتیجه نهایی حاصل نشود، از توقف نخواهد کرد. این افراد با انواع فشارها از جمله تهدید، تشویق و حتی استفاده از مادر شما برای ارتباط با شما، سعی در دستیابی به اهداف خود دارند.
۲۳- در خصوص خودش، واقع‌بینانه نیست و در لحظات نقد و قضاوت، نتوانسته است واقعیت را به خوبی تشخیص دهد. حتی در مقابل تصاویر آینه، چون باورهای غلطی از خودش دارد، احساس خوشحالی نمی‌کند و از گرفتن عکس پس از یک سن و سالگی خودداری می‌کند.
۲۴- برای هر اقدامی توضیح و توجیه ارائه می‌دهد. مهارت دارد که حتی در مواقعی که اشتباهی انجام داده، آن را به گونه‌ای توجیه کند که به نظر برخی به نوعی قابل قبول به نظر آید.
۲۵- این فرد اکثراً در روابط عاطفی و احساسی به دیگران آسیب می‌زند و در زمینه روابط جنسی، تمایل به خشونت و تحمیل آزار دارد.
۲۶- یک زمینه برای فرافکنی احساسات خود دارد و احساسات خود را به عنوان واقعیت خارجی می‌پندارد. او احساسات خود را به عنوان معیاری برای ارزیابی و اندازه‌گیری واقعیت در نظر می‌گیرد و اعتقاد دارد که اگر از چیزی لذت ببرد، حتی اگر برای دیگران دردناک باشد، باز هم لذت برده و یا خواهد برد. به عبارت دیگر، اگر کسی به دلیل او رنج ببرد، این به افتخار او محسوب می‌شود و نشانه عشق و ارادت او به این فرد است.
۲۷- به دلیل اعتقاد به عدم هدف و معنا در زندگی، با وجود شناختی که از هدف‌های خود دارند، حالت احبال و ناامیدی را ایجاد کرده‌اند. این افراد عمدتاً به کمال رساندن هر چیزی می‌پردازند و اگر نیاز به کسب مدرکی داشته باشند، آن را به حد قبولی انجام می‌دهند. حتی در انجام کارهای دیگر، به حداقل رساندن زمان و انرژی اختصاص می‌دهند.
۲۸- دارای زمینه‌ای برای تراشیدن دلایل و ایجاد خیالات عجیب و غریب هستند. موضوعات را با استدلالهایی عجیب و غریب همراه می‌کنند و در صورت آسیبی که به شما برسانند، این را به عنوان یک موقعیت برای افزایش آگاهی‌تان از دنیای اطراف توجیه می‌کنند تا از مسائل مشابه در آینده جلوگیری شود.
۲۹- این افراد به تنهایی تمایل دارند و همچنین خود و دیگران را نادیده می‌گیرند. اعتقاد دارند که روابط تنها منجر به درد و رنج می‌شوند و به تنهایی و بدون اتکاء به دیگران بهترین وجودی برای آنهاست. ادعا می‌کنند که استقلال دارند، اما بدون رابطه با دیگران، از دیگران جدا شده‌اند و وجود خالی و تهی دارند که حالت احبال و ناراحتی شان را به خود و زندگی‌شان سر می‌برد. آنها آماده‌اند دیگران یا چیزی را در خود جا دهند یا به نوعی وجود خالی دیگری را پر کنند.
۳۰- با دنیای واقعی اطراف خود بی‌اهمیت هستند و تصاویر و تخیلات خود را به عنوان حقیقت در نظر می‌گیرند.
۳۱- بسیاری از اوقات به عنوان واقعیت، آرزوهای خود را در نظر می‌گیرند و فکر می‌کنند که اگر چیزی را دوست دارند، این اتفاق قطعی افتاده است، حتی اگر به واقعیت آینده نگاه نکنند.
۳۲- در مواجهه با گذشته و آینده، همیشه از اغراق و بزرگ‌نمایی‌های عجیب و غریب استفاده می‌کنند. اگر بخواهند یک مهمانی را مهم جلوه دهند، آن را به اندازه‌ای بزرگ توصیف می‌کنند که تا به حال هیچ مهمانی مانند آن ندیده‌اند، و اگر بخواهند آن را خراب کنند، آن را به عنوان یکی از بدترین حوادث زندگی خود توصیف می‌کنند.
۳۳- دائماً تلاش می‌کنند که جذاب و جالب باشند. از جمله در آرایش، بیان، برخورد و استفاده از کلمات، سعی دارند همیشه توجه را به خود جلب کنند.
۳۴- تلاش می‌کنند تا همیشه حالتی راضی‌کننده و قانع‌کننده را جلوه دهند و دیگران را مجبور به قبول نتیجه ای کنند که آنرا در نظر گرفته‌اند.
۳۵- سخنانشان عمومی و کلی است. آنها جزئیات موضوعات را ملاحظه نمی‌کنند و می‌توانند منظور خود را به راحتی به هر سمتی جلب کنند و معمولاً دقت زیادی در نظراتشان ندارند.
۳۶- فکر می‌کنند که هر چیزی قابل انجام است و اگر از ابتدا در یک حوزه‌ای شروع به کار کرده باشند، معتقدند که در حال حاضر در آن حوزه باید حرفه‌ای باشند.
۳۷- حساس به تفاوت‌ها و اختلافات کوچک هستند و حتی اگر حرفی کمی با آنها متفاوت باشد، آن را به عنوان یک بهانه برای کوبیدن و جنگ می‌دانند.
۳۸- به عنوان افرادی بی‌توجه و بی‌اعتنا، نسبت به بود و نبود یا تغییرات دیگران کمتر توجه می‌کنند و از دید دیگران به عنوان افراد خنک و مطمئن به نظر می‌آیند.
۳۹- از ادعاها و گفتارهای دروغ و فریبنده برخوردارند. گاهی اوقات پس از مدتی، خود را قادر به درک درست این دروغ‌ها می‌بینند.
۴۰- افرادی هوشمند و زرنگ به نظر می‌آیند، ظاهراً یا واقعی. آنها توانایی دارند بازی‌های مختلفی را انجام دهند و نه تنها با دیگران بلکه با خودشان نیز به سرعت به برخی اهداف خود برسند، زیرا توانایی تحریک و شستشوی مغزی دارند.
۴۱- فردی‌هستند که همواره دیگران را به عنوان حسود، ناتوان، بیمار، گرفتار، ابله و نادان می‌بینند. اعتقاد دارند که هرکسی که نظری منفی درباره آنها داشته باشد، قصد دارد برتری آنان را مختل کند.
۴۲- در نگاه اول، رعایت ادب و آداب اجتماعی را رعایت می‌کنند و می‌توانند خود را تحت کنترل داشته باشند. اما در شرایط نامساعد و زمان‌های فشار، کنترل خود را از دست می‌دهند و بی‌ادب و بدزبان می‌شوند. در شرایط فشار زیاد، وجود متعفن خود را نشان می‌دهند.
۴۳- زمینه‌ای برای برانگیختن خود دارند. با تخیلات خود، احساس بزرگی و عظمت می‌کنند و سعی می‌کنند خود را به عنوان یک فرد بی‌نیاز و مستقل نشان دهند. مثلاً مدتی در خانه می‌مانند تا دیگران قدرشان را بدانند، در همین حال کتابی می‌نویسند که در جامعه معرفی شود.
۴۴- اکثراً از انرژی زیادی برخوردارند و به عنوان افراد فعال و پرکار شناخته می‌شوند. به خواب و استراحت کافی توجه نمی‌کنند و فکر می‌کنند که باید در همه زمینه‌ها حاکمیت داشته باشند. حتی اگر در یک زمینه تخصص نداشته باشند، آماده‌اند برای کارشناسان آن زمینه سخنرانی کنند.
۴۵- از دیدن عادی و معمولی بودن خود ترس دارند و از انسان‌های معمولی ناراحت می‌شوند.
۴۶- از اشتباهات و شکست‌های خود و احتمال بدگویی دیگران از آنها می‌ترسند. بنابراین، سعی می‌کنند خود را محافظه‌کار نشان دهند و دیگران را به دور اندازند تا از مواجهه با این خطرات محافظت شوند. از اشتباهات خود پنهان می‌کنند و از آنها یاد نمی‌گیرند و در مواقعی که مسابقه رقابتی وجود داشته باشد، فقط شرایطی را پذیرفته می‌کنند که مطمئن باشند به هر حال برنده هستند.
۴۷- چیزهای ناقص و ناکامل را بد و غلط می‌دانند و اعتقاد دارند یا باید یک چیز را بهترین شکل ارائه دهند یا اصلاً نکنند. تمایل زیادی به کمال‌گرایی دارند و در برابر بعضی کارها وسواس‌آمیز هستند.
۴۸- در مورد موفقیت‌های خود بسیار اغراق می‌کنند و به اشتراک‌گذاری اطلاعات مرتبط با موفقیت‌های خود در میان دوستان تاکید می‌کنند.
۴۹- در برابر مخالفت و مقاومت دیگران، با بی‌رحمی ایستادگی می‌کنند و نه تنها از سر راه دور نمی‌کنند بلکه به سر راه هم بر می‌خیزند. به خصوص در مقابل مخالفت کودکان خود، برخورد عجیب و خشنی دارند.
۵۰- غالباً به دنبال جایگزین کردن چیزی با چیز دیگری هستند. اگر نتوانند با یک موضوع توجه جلب کنند، با ایده‌ها و تاکتیک‌های عجیب و غریب یا انتقاد از موسیقی، هوا، یا هزینه مراسم، توجه دیگران را به خود جلب می‌کنند. از موضوع یک چیز به موضوع دیگر منتقل می‌شوند و از راه به راه پرتاب می‌شوند.
نکته: در صورتی که ۱۵ نشانه از این موارد در شما ظاهر شده باشد، نمایانگر وجود گرایش‌های خفیف به خودشیفتگی است. در صورتی که امتیاز شما بین ۱۵ تا ۲۵ باشد، ممکن است به گونه‌ای با خودشیفتگی درگیر باشید. اگر امتیاز شما از ۲۵ به بالا رفته باشد، احتمالاً با اختلال شخصیتی خودشیفتگی مواجه هستید.
جمع‌بندی از ویژگی افراد خودشیفته
تجربه ارتباط با افراد خودشیفته همواره یک چالش در زندگی ما محسوب می‌شود. اما این چالشات قابل پیشگیری و مدیریت هستند. برخورد با افراد خودشیفته نیازمند شناخت علمی و همچنین ابزارهای مناسب است. در صورتی که با این نوع افراد سروکار دارید یا به مشاوره در مواجهه با چالشات زندگی علاقه‌مندید، خدمات تخصصی روانشناسی همواره در دسترس شماست. از مشاوره روابط عاطفی برای بهبود ارتباطات و مدیریت اثرات احتمالی افراد خودشیفته بهره بگیرید.
